Μάθημα : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Α1, Α2)

Κωδικός : 1001090300

1001090300  -  ΒΕΡΑΝΝΑ ΚΥΠΡΙΩΤΗ

Μάθημα

- Το μάθημα δεν διαθέτει περιγραφή -

Ενότητες

Κείμενο και μετάφραση: https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a03xm.htm 

 

ΤΟΝΙΣΜΟΣ

 

Ο τονισμός καθορίζεται από τα φωνήεντα:

μακρόχρονα          η,ω                        οι δίφθογγοι είναι μακρόχρονοι εκτός από

βραχύχρονα          ε,ο                         αι, οι στο τέλος της λέξης

δίχρονα       α,ι,υ

 

Παίρνουν οξεία:

  • Όλες οι βραχύχρονες συλλαβές π.χ. λόγος
  • Η προπαραλήγουσα π.χ. ἄν-θρω-πος
  • Η παραλήγουσα όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη π.χ. εἰρήνη
  • Η ασυναίρετη λήγουσα της ονομαστικής των πτωτικών π.χ. ἠ πηγή

της αιτιατικής                              τήν πηγήν

της κλητικής                                ὦ πηγή

Παίρνουν περισπωμένη:

  • Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν η λήγουσα είναι βραχύχρονη, π.χ. κῆ-πος
  • Η μακρόχρονη λήγουσα της γενικής και δοτικής των πτωτικών π.χ. τῆς πηγῆς/ τῇ πηγῇ
  • Η συνηρημένη λήγουσα
  • Η μακρόχρονη λήγουσα των ρημάτων π.χ. ποιῶ

Προσοχή:

  • Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, ο τόνος της προπαραλήγουσας κατεβαίνει στην παραλήγουσα, π.χ. ὁ ἄνθρωπος, του ἀνθρώπου
  • Στις σύνθετες λέξεις ο τόνος κανονικά ανεβαίνει ως την τελευταία συλλαβή του α΄ συνθετικού, αν το επιτρέπει ο νόμος της τρισυλλαβίας (νόμος της τρισυλλαβίας: καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την παραλήγουσα)

α) Κείμενο και μετάφραση: https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a04xm.htm

 β) Β' κλίση: 

Κλίση των ουσιαστικών της β' κλίσης αρσενικά - θηλυκά εικ.

 

Πρόσεξε τις καταλήξεις και τον τονισμό στις διάφορες πτώσεις

 

     

όταν η ονομαστική ενικού τονίζεται στη

καταλήξεις     λήγουσα
Λ
  παραλήγουσα
ΠΛ
  προπαραλήγουσα
ΠΠΛ
ος   θε ός   λό γος   νε μος
ου τοῦ   θε οῦ   λό γου   νέ μου
τῷ   θε   λό γῳ   νέ μῳ
ον τὸν   θε όν   λό γον   νε μον
ε   θε έ   λό γε   νε με
                       
οι οἱ   θε οί   λό γοι   νε μοι
ων τῶν   θε ῶν   λό γων   νέ μων
οις τοῖς   θε οῖς   λό γοις   νέ μοις
ους τοὺς   θε ούς   λό γους   νέ μους
οι   θε οί   λό γοι   νε μοι
     

ο τόνος πάντα στη λήγουσα

 

ο τόνος πάντα στην παραλήγουσα

 

ο τόνος αλλάζει

Τι πρέπει να προσέχουμε όταν κλίνουμε ένα ουσιαστικό

Όταν πρόκειται να κλίνουμε ένα ουσιαστικό πρέπει να προσέχουμε τα εξής:

α) την κατάληξη, για να καταλάβουμε σε ποια κλίση ανήκει

β) πού τονίζεται, για να καταλάβουμε με ποιο τρόπο θα το τονίσουμε.

 

Παράδειγμα:

1. Έστω ότι μας ζητάνε να κλίνουμε το ουσιαστικό ὁ τύραννος.

α) από την κατάληξη -ος, καταλαβαίνουμε ότι ανήκει στη β' κλίση.

β) από τον τόνο του στην προπαραλήγουσα (ΠΠΛ), καταλαβαίνουμε ότι θα το κλίνουμε σύμφωνα με το ουσιαστικό ὁ ἄνθρωπος.

BD10253_.GIF Συνεπώς πρέπει να προσέξουμε πού θα τονίσουμε στη γενική και δοτική ενικού και στη γενική, δοτική και αιτιατική πληθυντικού.

ΚΕΙΜΕΝΟ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΘΕΩΡΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΕΔΩ

 

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ (Α' -Β' ΠΡΟΣΩΠΟ)

α' πρόσωπο
  ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός
α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε.
ονομ. ἐγώ εγώ ἡμεῖς εμείς
γεν. ἐμοῦ, μου εμένα, μου ἡμῶν εμάς, μας
δοτ. ἐμοί, μοι   ἡμῖν  
αιτ. ἐμέ, με εμένα, με ἡμᾶς εμάς, μας

 

β΄ πρόσωπο
  ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός
α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε.
ονομ. σύ εσύ ὑμεῖς εσείς
γεν. σοῦ, σου εσένα, σου ὑμῶν εσάς, σας
δοτ. σοί, σοι   ὑμῖν  
αιτ. σέ, σε εσένα, σε ὑμᾶς εσάς, σας

Παρατήρηση

Οι αντωνυμίες δεν έχουν κλητική (εξαιρείται η δεικτική αντωνυμία οὗτος, την οποία θα εξετάσουμε σε επόμενη Ενότητα).

 

3. Οριστική ενεστώτα ρήματος εἰμί

 

Το εἰμί (= είμαι, υπάρχω) είναι βοηθητικό ρήμα της α.ε., όπως το είμαι και το έχω της ν.ε. Στην οριστική του ενεστώτα κλίνεται ως εξής:

 

  α.ε. ν.ε.
ἐγώ
σύ
(οὗτος, αὕτη, τοῦτο)
ἡμεῖς
ὑμεῖς
(οὗτοι, αὗται, ταῦτα)
εἰμί
εἶ
ἐστί(ν)
ἐσμέν
ἐστέ
εἰσί(ν)
είμαι
είσαι
είναι
είμαστε
είστε
είναι

 

4. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα ενεργητικής φωνής βαρύτονων ρημάτων εικ. εικ. εικ.
Κατέβασε την κλίση της ενεργητικής φωνής του ρ. λύω doc

 

Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχτείτε τον σχηματισμό της οριστικής έγκλισης του ενεστώτα και του μέλλοντα στην ενεργητική φωνή των βαρύτονων ρημάτων, δηλ. των ρημάτων που δεν τονίζονται στη λήγουσα. Η οριστική έγκλιση φανερώνει κάτι βέβαιο, πραγματικό.

 

οριστική ενεστώτα οριστική μέλλοντα
α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε.
τοξεύ-ω
τοξεύ-εις
τοξεύ-ει
τοξεύ-ομεν
τοξεύ-ετε
τοξεύ-ουσι(ν)
τοξεύω
τοξεύεις
τοξεύει
τοξεύουμε
τοξεύετε
τοξεύουν
τοξεύ-σ-ω
τοξεύ-σ-εις
τοξεύ-σ-ει
τοξεύ-σ-ομεν
τοξεύ-σ-ετε
τοξεύ-σ-ουσι(ν)
θα τοξεύσω
θα τοξεύσεις
θα τοξεύσει
θα τοξεύσουμε
θα τοξεύσετε
θα τοξεύσουν

 

Παρατηρούμε ομοιότητα στις καταλήξεις της οριστικής του ενεστώτα και του μέλλοντα ε.φ. με τις αντίστοιχες της ν.ε. (υπάρχει μικρή διαφοροποίηση μόνο στο α′ και το γ′ πληθυντικό πρόσωπο).

 

Ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα, μόνο που προστίθεται ένα -σ- (ο χρονικός χαρακτήρας) πριν από τις καταλήξεις:

 

Σχηματισμός οριστικής μέλλοντα ε.φ.

οριστική μέλλοντα

 

5. Οριστική μέλλοντα ενεργητικής φωνής αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων εικ.

 

Τα αφωνόληκτα ρήματα τα οποία έχουν χαρακτήρα άφωνο σύμφωνο, δηλαδή ουρανικό, χειλικό ή οδοντικό, σχηματίζουν την οριστική του μέλλοντα όπως τα φωνηεντόληκτα, με τη διαφορά ότι από τη συγχώνευση του χαρακτήρα των ρημάτων αυτών με τον χρονικό χαρακτήρα -σ- προκύπτουν τα ακόλουθα:


Χειλικός χαρακτήρας π, β, φ (πτ) + σ → ψ
τρέπ-ω → τρέπ + σ-ω → τρέψω
βλάπτω (θ. βλαβ-) → βλάβ + σ-ω → βλάψω
Ουρανικός χαρακτήρας κ, γ, χ (ττ, σσ) + σ → ξ
λέγ-ω → λέγ + σ-ω → λέξω
τάττω (θ. ταγ-) → τάγ + σ-ω → τάξω
Οδοντικός χαρακτήρας τ, δ, θ (ζ) + σ → αποβάλλεται ο οδοντικός χαρακτήρας και μένει το -σ-
πείθ-ω → πείθ + σ-ω → πείσω
ψεύδω → ψεύδ + σ-ω → ψεύσω

ΘΕΩΡΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: Α' ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ (δείτε σχετικό βίντεο εδώ)

αρσενικά σε -ας και σε -ης

 

  σε -ας σε -ης σε -ης
    (οξύτονα) (παροξύτονα)

τοῦ
τῷ
τὸν
νεανί-ας
νεανί-ου
νεανί-
νεανί-αν
νεανί-α
ποιητ-ής
ποιητ-οῦ
ποιητ-
ποιητ-ήν
ποιητ-ά
στρατιώτ-ης
στρατιώτ-ου
στρατιώτ-
στρατιώτ-ην
στρατιῶτ-α
γυμνασιάρχ-ης
γυμνασιάρχ-ου
γυμνασιάρχ-
γυμνασιάρχ-ην
γυμνασιάρχ-α
 
οἱ
τῶν
τοῖς
τοὺς
νεανί-αι
νεανι-ῶν
νεανί-αις
νεανί-ας
νεανί-αι
ποιητ-αί
ποιητ-ῶν
ποιητ-αῖς
ποιητ-άς
ποιητ-αί
στρατιῶτ-αι
στρατιωτ-ῶν
στρατιώτ-αις
στρατιώτ-ας
στρατιῶτ-αι
γυμνασιάρχ-αι
γυμνασιαρχ-ῶν
γυμνασιάρχ-αις
γυμνασιάρχ-ας
γυμνασιάρχ-αι

 

θηλυκά σε -η (γενική -ης)

 

  οξύτονα παροξύτονα

τῆς
τῇ
τὴν
ψυχ-ή
ψυχ-ῆς
ψυχ-
ψυχ-ήν
ψυχ-ή
κώμ-η
κώμ-ης
κώμ-
κώμ-ην
κώμ-η
αἱ
τῶν
ταῖς
τὰς
ψυχ-αί
ψυχ-ῶν
ψυχ-αῖς
ψυχ-άς
ψυχ-αί
κῶμ-αι
κωμ-ῶν
κώμ-αις
κώμ-ας
κῶμ-αι

 

Τι πρέπει να προσέχουμε:

α. Ο ενικός αριθμός κλίνεται με τον ίδιο τρόπο με τα νέα ελληνικά.

β. Στον πληθυντικό αριθμό προσέχουμε την ονομαστική και κλητική με την κατάληξη -αι και φυσικά τη δοτική με κατάληξη -αις

θηλυκά σε -α (γενική -ας)

 

Παρουσιάζονται πέντε ουσιαστικά. Πρόσεξε σε ποια συλλαβή τονίζουμε!

 

  οξύτονα παροξύτονα προπαροξύτονο εξαίρεση

τῆς
τῇ
τὴν
στρατι-ά
στρατι-ᾶς
στρατι-
στρατι-άν
στρατι-ά
πολιτεί-α
πολιτεί-ας
πολιτεί-
πολιτεί-αν
πολιτεί-α
ὥρ-α
ὥρ-ας
ὥρ-
ὥρ-αν
ὥρ-α
ἀλήθει-
ἀληθεί-ᾱς
ἀληθεί-ᾳ (ᾱ)
ἀλήθει-ᾰν
ἀλήθει-
σφαῖρ-
σφαίρ-ᾱς
σφαίρ-ᾳ (ᾱ)
σφαῖρ-ᾰν
σφαῖρ-
αἱ
τῶν
ταῖς
τὰς
στρατι-αί
στρατι-ῶν
στρατι-αῖς
στρατι-άς
στρατι-αί
πολιτεῖ-αι
πολιτει-ῶν
πολιτεί-αις
πολιτεί-ας
πολιτεῖ-αι
ὧρ-αι
ὡρ-ῶν
ὥρ-αις
ὥρ-ας
ὧρ-αι
ἀλήθει-αι
ἀληθει-ῶν
ἀληθεί-αις
ἀληθεί-ᾱς
ἀλήθει-αι
σφαῖρ-αι
σφαιρ-ῶν
σφαίρ-αις
σφαίρ-ᾱς
σφαῖρ-αι
  Το -α είναι μακρό Το -α είναι βραχύ

 

Στα παραπάνω ουσιαστικά σε –α η γενική του ενικού σχηματίζεται σε -ας.
● Αυτό γίνεται, όταν στην ονομαστική πριν από το   υπάρχει φωνήεν (στρατιά, πολιτεία) ή ρ (ὥρα).
● Το α αυτό είναι μακρόχρονο και  λέγεται καθαρό.

 

● ΠΡΟΣΟΧΗ στον τονισμό των προπαροξύτονων.

προπαροξύτονο
λή θει -α
τῆς λη θεί -ας
τῇ λη θεί -
τὴν λή θει -αν
λή θει -α
         
αἱ λή θει -αι
τῶν λη θει -ῶν
ταῖς λη θεί -αις
τὰς λη θεί -ας
λή θει -αι

Σημείωση:
Στην αιτιατική και κλητική του ενικού το  είναι μακρόχρονο ή βραχύχρονο, όπως στην ονομαστική του ενικού, π.χ. ἡ ὥρα, τήν ὥραν, ὦ ὥρα, ἡ σφαῖρα, τήν σφαῖραν, ὦ σφαῖρα, ἡ γλῶσσα,  τήν γλῶσσαν ὦ γλῶσσα

1. Δευτερόκλιτα επίθετα εικ. Τα επίθετα στη ν.ε [πηγή:Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α΄,Β΄,Γ΄Γυμνασίου]

 

Όπως και στη ν.ε., τα επίθετα προσδίδουν μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό. Στην α.ε. υπάρχουν δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα. Στα δευτερόκλιτα περιλαμβάνονται επίθετα τρικατάληκτα (δηλ. με τρεις καταλήξεις, μία για κάθε γένος) και δικατάληκτα (δηλ. με δύο καταλήξεις, μία κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο). Συγκεκριμένα:

 

  αρσενικό θηλυκό ουδέτερο Παράδειγμα
τρικατάληκτα -ος
-ον ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν
ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον
δικατάληκτα -ος -ος -ον ὁ ἔνδοξος, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον

 

Παρατηρήσεις

 

Στα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη β′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 4), ενώ το θηλυκό κλίνεται σύμφωνα με την α′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 6).
Το θηλυκό γένος των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων κανονικά λήγει σε -η. Όταν, όμως, πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή -ρ-, τότε λήγει σε -α (μακρό), π.χ. ἀγαθ-ός, ἀγαθ-ή, ἀγαθ-όν, αλλά πλούσι-ος, πλουσί-α (προσοχή στον τονισμό, η λήγουσα είναι μακρά), πλούσι-ον και μικρ-ός, μικρ-ά, μικρ-όν.
Το θηλυκό των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού τονίζεται όπου και όπως το αρσενικό στις αντίστοιχες πτώσεις, π.χ. πλούσιαι, πλουσίων (αρσ.: πλούσιοι, πλουσίων).
Δικατάληκτα είναι κυρίως τα περισσότερα σύνθετα επίθετα σε -ος, π.χ. ὁ/ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον – ὁ/ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον.
Συντακτικό

 

  αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
  ενικός αριθμός
ονομ.
γεν.
δοτ.
αιτ.
ὁ φαιδρός
τοῦ φαιδροῦ
τῷ φαιδρῷ
τόν φαιδρόν
ἡ φαιδρά
τῆς φαιδρᾶς
τῇ φαιδρᾷ
τήν φαιδράν
τό φαιδρόν
τοῦ φαιδροῦ
τῷ φαιδρῷ
τό φαιδρόν
  πληθυντικός αριθμός
ονομ.
γεν.
δοτ.
αιτ.
οἱ φαιδροί
τῶν φαιδρῶν
τοῖς φαιδροῖς
τούς φαιδρούς
αἱ φαιδραί
τῶν φαιδρῶν
ταῖς φαιδραῖς
τάς φαιδράς
τά φαιδρά
τῶν φαιδρῶν
τοῖς φαιδροῖς
τά φαιδρά

ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a07xm.htm

1. Η αύξηση

 

Τα ρήματα στην οριστική των ιστορικών χρόνων, δηλ. του παρατατικού, του αορίστου και του υπερσυντελίκου, παίρνουν στην αρχή του θέματος αύξηση, η οποία δηλώνει το παρελθόν. Υπάρχουν δύο είδη αύξησης: η συλλαβική και η χρονική.

 

ρήματα που αρχίζουν
από σύμφωνο
  ρήματα που αρχίζουν
από φωνήεν ή δίφθογγο
arrow   arrow
συλλαβική αύξηση   χρονική αύξηση
προσθήκη
ενός ἐ- πριν από το θέμα
λύω
γράφω

-λυ-ον
-γραφ-ον
 
έκταση
του αρχικού βραχύχρονου φωνήεντος
α, ε  η   ἄρχω ρχον   ἐλπίζω λπιζον
αι, ει     αἴρω ρον   εἰκάζω καζον
ο  ω   ὁρίζω ριζον        
οι     οἰκίζω κιζον        
ῐ , ῠ  ῑ , ῡ   ἱδρύω δρυον   ὑβρίζω βριζον
αυ, ευ  ηυ   αὔξω ηὖξον   εὕδω ηὗδον

 

Παρατηρήσεις

 

1. Τα ρήματα που αρχίζουν από ῥ-, όταν παίρνουν αύξηση, γράφονται με δύο ρ,
π.χ. ῥίπτω → ἔρριπτον.
2. Στα σύνθετα ή παρασύνθετα[1] ρήματα με α΄ συνθετικό πρόθεση, η αύξηση μπαίνει μετά την πρόθεση, π.χ. ἀπάγω → ἀπῆγον, ἐκφέρω → ἐξέφερον, ἐγκωμιάζω → ἐνεκωμίαζον.

 

 

2. Οριστική παρατατικού ρήματος εἰμί εικ.

 

Ο παρατατικός, όπως και στη ν.ε., είναι ο ιστορικός χρόνος που δηλώνει ότι μια πράξη γινόταν διαρκώς ή επανειλημμένα στο παρελθόν.
Το ρ. εἰμί κλίνεται στην οριστική του παρατατικού ως εξής (να συμπληρώσετε τους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών που λείπουν):

 

α.ε. ν.ε.
______________  και ἦν ήμουν
______________ ἦσθα ήσουν
(οὗτος, αὕτη, τοῦτο) ἦν ήταν
______________ ἦμεν ήμαστε
______________ ἦτε ήσαστε
(οὗτοι, αὗται, ταῦτα) ἦσαν ήταν

 

3. Οριστική παρατατικού και αορίστου ενεργητικής φωνής βαρύτονων ρημάτων  εικ.

 

Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχτείτε τον σχηματισμό της οριστικής έγκλισης του παρατατικού και του αορίστου ενεργητικής φωνής των βαρύτονων ρημάτων.

 

Σχηματισμός οριστικής παρατατικού ε.φ.

 

Slide7.JPG

 

Σχηματισμός οριστικής αορίστου ε.φ.

Slide8.JPG

 

Κλίση

 

οριστική παρατατικού οριστική αορίστου
α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε.
ἐ-τόξευ-ον
ἐ-τόξευ-ες
ἐ-τόξευ
ἐ-τοξεύ-ομεν
ἐ-τοξεύ-ετε
ἐ-τόξευ-ον
τόξευα
τόξευες
τόξευε
τοξεύαμε
τοξεύατε
τόξευαν
ἐ-τόξευ-σ-α
ἐ-τόξευ-σ-ας
ἐ-τόξευ-σ-ε(ν)
ἐ-τοξεύ-σ-αμεν
ἐ-τοξεύ-σ-ατε
ἐ-τόξευ-σ-αν
τόξευσα
τόξευσες
τόξευσε
τοξεύσαμε
τοξεύσατε
τόξευσαν

 

Να υπογραμμίσετε στο κείμενο της Ενότητας τα ρήματα που έχουν καταλήξεις παρατατικού και αορίστου ίδιες με αυτές της ν.ε. (π.χ. έδενες, έδεσα).

 

4. Οριστική αορίστου ενεργητικής φωνής αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων εικ.

 

Ισχύουν όσα διδαχτήκατε στην προηγούμενη Ενότητα για τη συγχώνευση του άφωνου χαρακτήρα του ρήματος με τον χρονικό χαρακτήρα -σ- στον μέλλοντα:

 

χειλικόληκτα: -ψα, π.χ. τρέπ-ω → ἔ-τρεπ-σ-α → ἔτρεψα, βλάπτω → ἔβλαψα.
ουρανικόληκτα: -ξα, π.χ. λήγω → ἔληγ-σ-α → ἔληξα, τάττω → ἔταξα.
οδοντικόληκτα: -σα, π.χ. πείθω → ἔπειθ-σ-α → ἔπεισα.

Στην ενότητα 8 εξετάζουμε τα επίθετα και τη δεικτική αντωνυμία οὗτος: 

1. Δευτερόκλιτα επίθετα εικ. Τα επίθετα στη ν.ε [πηγή:Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α΄,Β΄,Γ΄Γυμνασίου]

 

Όπως και στη ν.ε., τα επίθετα προσδίδουν μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό. Στην α.ε. υπάρχουν δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα. Στα δευτερόκλιτα περιλαμβάνονται επίθετα τρικατάληκτα (δηλ. με τρεις καταλήξεις, μία για κάθε γένος) και δικατάληκτα (δηλ. με δύο καταλήξεις, μία κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο). Συγκεκριμένα:

 

  αρσενικό θηλυκό ουδέτερο Παράδειγμα
τρικατάληκτα -ος
-ον ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν
ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον
δικατάληκτα -ος -ος -ον ὁ ἔνδοξος, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον

 

Παρατηρήσεις

 

Στα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη β′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 4), ενώ το θηλυκό κλίνεται σύμφωνα με την α′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 6).
Το θηλυκό γένος των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων κανονικά λήγει σε -η. Όταν, όμως, πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή -ρ-, τότε λήγει σε -α (μακρό), π.χ. ἀγαθ-ός, ἀγαθ-ή, ἀγαθ-όν, αλλά πλούσι-ος, πλουσί-α (προσοχή στον τονισμό, η λήγουσα είναι μακρά), πλούσι-ον και μικρ-ός, μικρ-ά, μικρ-όν.
Το θηλυκό των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού τονίζεται όπου και όπως το αρσενικό στις αντίστοιχες πτώσεις, π.χ. πλούσιαι, πλουσίων (αρσ.: πλούσιοι, πλουσίων).
Δικατάληκτα είναι κυρίως τα περισσότερα σύνθετα επίθετα σε -ος, π.χ. ὁ/ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον – ὁ/ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον.
Συντακτικό

 

  αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
  ενικός αριθμός
ονομ.
γεν.
δοτ.
αιτ.
ὁ φαιδρός
τοῦ φαιδροῦ
τῷ φαιδρῷ
τόν φαιδρόν
ἡ φαιδρά
τῆς φαιδρᾶς
τῇ φαιδρᾷ
τήν φαιδράν
τό φαιδρόν
τοῦ φαιδροῦ
τῷ φαιδρῷ
τό φαιδρόν
  πληθυντικός αριθμός
ονομ.
γεν.
δοτ.
αιτ.
οἱ φαιδροί
τῶν φαιδρῶν
τοῖς φαιδροῖς
τούς φαιδρούς
αἱ φαιδραί
τῶν φαιδρῶν
ταῖς φαιδραῖς
τάς φαιδράς
τά φαιδρά
τῶν φαιδρῶν
τοῖς φαιδροῖς
τά φαιδρά

2. Η δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο εικ.

 

Η αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο (= αυτός, -ή, -ό) είναι τρικατάληκτη και κλίνεται ως εξής:

 

  αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
  ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός
ονομαστική
γενική
δοτική
αιτιατική
κλητική
οὗτος
τούτου
τούτῳ
τοῦτον
οὗτος
οὗτοι
τούτων
τούτοις
τούτους
----
αὕτη
ταύτης
ταύτῃ
ταύτην
αὕτη
αὗται
τούτων
ταύταις
ταύτας
----
τοῦτο
τούτου
τούτῳ
τοῦτο
----
ταῦτα
τούτων
τούτοις
ταῦτα
----

1. Ο αναδιπλασιασμός

 

Κατέβασε την κλίση της ενεργητικής φωνής του ρ. λύω. εικ.

 

Οι συντελικοί χρόνοι, δηλαδή ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας, έχουν στην αρχή του θέματος αναδιπλασιασμό σε όλες τις εγκλίσεις και στους ονοματικούς τύπους (απαρέμφατο, μετοχή).

 

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε τρεις τύπους παρακειμένου με αναδιπλασιασμό: πεφύκασιν, γεγόνασιν και πεπονθότες.

Είδη ομαλού αναδιπλασιασμού

 

  Το ρήμα αρχίζει από: είδος αναδιπλασιασμού
Α.
1. απλό σύμφωνο
 (εκτός του ῥ-)
2. δύο σύμφωνα, από τα οποία:
      το πρώτο είναι άφωνο (κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ)
      και το δεύτερο υγρό ή ένρινο (μ, ν, λ, ρ)
επανάληψη του αρχικού συμφώνου + ε
λύω → λέλυκα
γράφω → γέγραφα
Β.
1. διπλό σύμφωνο
 (ζ, ξ, ψ)
2. ῥ-
3. δύο σύμφωνα, χωρίς να είναι το πρώτο άφωνο
και το δεύτερο υγρό ή ένρινο
4. τρία σύμφωνα
συλλαβική αύξηση (βλ. Ενότητα 7)
ψεύδω → ψευκα
άπτω → ρραφα (Προσοχή στον
διπλασιασμό του ρ!)
κτείνω → κτονα
στρατεύω → στράτευκα
Γ.
φωνήεν
 ή δίφθογγο
χρονική αύξηση (βλ. Ενότητα 7)
λπίζω → λπικα
θροίζω → θροικα

Δες τη θεωρία για τον σχηματισμό του αναδιπλασιασμού σε βίντεο

Παρατηρήσεις

 

1. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στον αναδιπλασιασμό που παίρνουν τα ρήματα που αρχίζουν από δασέα σύμφωνα (χ, φ, θ), τα οποία τρέπονται στα αντίστοιχα ψιλά (κ, π, τ):

 

χ→κ χορεύω κε-χόρευκα
φ→π φυλάττω πε-φύλαχα
θ→τ θύω τέ-θυκα

 

 

2. Στα σύνθετα ή παρασύνθετα ρήματα με α′ συνθετικό πρόθεση ο αναδιπλασιασμός μπαίνει μετά την πρόθεση, π.χ. ἀπο-γράφω → ἀπο-γέ-γραφα.

3. Ιδιαίτερο είδος αναδιπλασιασμού είναι ο αττικός.
Ρήματα που αρχίζουν από α, ε, ο, στους συντελικούς χρόνους επαναλαμβάνουν τους δύο πρώτους φθόγγους του θέματος και συγχρόνως τρέπουν σε μακρό το αρχικό φωνήεν, δηλαδή α → η, ε → η, ο → ω,
π.χ. ἀκούω → ἀκήκοα (<ἀκ-ὰκο-α), ἐλαύνω → ἐλήλακα (<ἐλ-έλα-κα), ὀρύττω → ὀρώρυχα (<ὀρ-ὸρυ-χα).

Συντακτικό

 

 

 

2. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής βαρύτονων ρημάτων εικ.

 

Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχτείτε τον σχηματισμό της οριστικής έγκλισης του παρακειμένου και του υπερσυντελίκου των βαρύτονων φωνηεντόληκτων ρημάτων στην ενεργητική φωνή.

 

Σχηματισμός οριστικής παρακειμένου ε.φ.

παρακείμενος

 

 

Σχηματισμός οριστικής υπερσυντελίκου ε.φ.

 

υπερσυντέλικος

 

Κλίση

 

οριστική παρακειμένου οριστική υπερσυντελίκου
τε-τόξευ-κα
τε-τόξευ-κας
τε-τόξευ-κε
τε-τοξεύ-καμεν
τε-τοξεύ-κατε
τε-τοξεύ-κασι(ν)
ἐ-τε-τοξεύ-κειν
ἐ-τε-τοξεύ-κεις
ἐ-τε-τοξεύ-κει
ἐ-τε-τοξεύ-κεμεν
ἐ-τε-τοξεύ-κετε
ἐ-τε-τοξεύ-κεσαν

 

3. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων εικ.

 

Παρατηρήσεις

 

α. Ουρανικόληκτα: Σχηματίζουν την οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου με μετατροπή του ουρανικού χαρακτήρα του θέματος σε -χ-,
BD10253_.GIF π.χ. κηρύττω → κε-κήρυχ-α → ἐ-κε-κηρύχ-ειν, τάττω → τέ-ταχ-α → ἐ-τε-τάχ-ειν.

β. Χειλικόληκτα: Σχηματίζουν την οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου με μετατροπή του χειλικού χαρακτήρα του θέματος σε -φ-,
BD10253_.GIF π.χ. τρίβω → τέ-τριφ-α → ἐ-τε-τρίφ-ειν, κόπτω → κέ-κοφ-α → ἐ-κε-κόφ-ειν.

γ. Οδοντικόληκτα: Σχηματίζουν την οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου με τον χρονικό χαρακτήρα -κ-, αφού προηγουμένως αποβάλουν τον οδοντικό χαρακτήρα,
BD10253_.GIF π.χ. πείθω → πέ-πει-κα → ἐ-πε-πεί-κειν, κο-μίζω → κε-κόμι-κα → ἐ-κε-κομί-κειν.

 

 

Βίντεο για τον σχηματισμό του παρακειμένου εδώ:https://content.e-me.edu.gr/wp-admin/admin-ajax.php?action=h5p_embed&id=1068917 

Οι βασικοί όροι μιας απλής πρότασης

 

Οι βασικοί όροι μιας απλής πρότασης είναι δύο, το υποκείμενο και το κατηγόρημα.

 

Υποκείμενο είναι το ονοματικό σύνολο που φανερώνει ποιος ενεργεί ή πάσχει ή βρίσκεται σε μία κατάσταση. Βρίσκεται πάντοτε σε πτώση ονομαστική.

Κατηγόρημα είναι το σύνολο των λέξεων της πρότασης που αναφέρονται στο υποκείμενο. Οι μορφές που μπορεί να πάρει το κατηγόρημα είναι οι εξής:

 

Aπλή πρόταση
arrows
  υποκείμενο κατηγόρημα
 

μονολεκτικό

arrows
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι είτε ενεργητικής διάθεσης 1 και αμετάβατο είτε ουδέτερης ή παθητικής διάθεσης, το κατηγόρημα περιλαμβάνει μόνο τον ρηματικό τύπο Ὁ παῖς ὑπνώττει / Το παιδί παίζει.   περιφραστικό
arrows
  συνδετικό ρήμα + κατηγορούμενο  
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι συνδετικό (εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι κ.ά.) παθητικής ή ουδέτερης διάθεσης, το κατηγόρημα περιλαμβάνει τον ρηματικό τύπο και το κατηγορούμενο, έναν όρο που δηλώνει μια ιδιότητα του υποκειμένου, π.χ. Ὁ χρησμὸς σαφής ἐστι / Το παιδί είναι ήσυχο.  
 
ενεργητικό μεταβατικό ρήμα + αντικείμενο (+2ο αντικείμενο)
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικό μεταβατικό, το κατηγόρημα περιλαμβάνει τον ρηματικό τύπο και το αντικείμενο, έναν όρο που δηλώνει το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του ρήματος, π.χ. Σὺ μὴ ἐλπίσῃς ταῦτα / Εσύ μην ακούς τους άλλους.

Μερικά ενεργητικά μεταβατικά ρήματα χρειάζονται δύο αντικείμενα, για να αποδώσουν ολοκληρωμένο νόημα (δίπτωτα ρήματα)· για τον λόγο αυτό το κατηγόρημα των προτάσεων αυτών περιλαμβάνει και δύο αντικείμενα, π.χ. Διηγήσομαι ὑμῖν μῦθον / Η Πολιτεία παρέχει κίνητρα στους επιχειρηματίες.
 
  ενεργητικό μεταβατικό ρήμα + αντικείμενο + κατηγορούμενο
Όταν το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικό μεταβατικό και σημαίνει «αποκαλώ», «θεωρώ», «εκλέγω», «μετατρέπω (κάτι σε κάτι άλλο)», το κατηγόρημα εκτός από τον ρηματικό τύπο περιλαμβάνει και το αντικείμενο και το κατηγορούμενο του αντικειμένου, π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι εἵλοντο Περικλέα στρατηγόν / Ο διευθυντής με αποκάλεσε ασυνεπή.

 

Παρατηρήσεις

 

Υποκείμενο

1. Το υποκείμενο μιας πρότασης βρίσκεται με την ερώτηση, «ποιος / ποια / ποιο + ρήμα».
Ἀλέξανδρος τοὺς στρατιώτας συνήγαγε.
2. Ως υποκείμενο μιας πρότασης είναι δυνατόν να τεθούν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, επίθετα, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις κ.ά.
3. Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο της πρότασης (όταν αυτό είναι πτωτικό) στο πρόσωπο και στον αριθμό. Εξαίρεση αποτελεί η αττική σύνταξη, που χαρακτηρίζει κυρίως την ιωνική-αττική διάλεκτο. Όταν το υποκείμενο της πρότασης είναι ουδέτερο πληθυντικού αριθμού, το ρήμα τίθεται στο γ΄ ενικό αντί του γ΄ πληθυντικού, π.χ. τὰ παιδία παίζει.
Συντακτικό εικ.

Κατηγορούμενο

1. Το κατηγορούμενο αποδίδει μία ιδιότητα στο υποκείμενο (ή στο αντικείμενο) με τη μεσολάβηση ενός συνδετικού ρήματος (εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι, διατελῶ, διάγω κ.ά.). Το εντοπίζουμε με την ερώτηση «τι (λογής) + ρήμα;».
Ἡ πόλις ἀνάστατος ἐγένετο.
2. Το κατηγορούμενο είναι συνήθως επίθετο. Ως κατηγορούμενο σε μια πρόταση είναι δυνατόν, επίσης, να τεθούν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (κυρίως αναφορικές) κ.ά.
3. Το κατηγορούμενο, όταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο ή το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση, π.χ. Καὶ ἦν ἡ μάχη καρτερά. Όταν είναι ουσιαστικό, συμφωνεί υποχρεωτικά στην πτώση και ενδεχομένως στον αριθμό και στο γένος, π.χ. Τὰ δὲ Κύθηρα νῆσός ἐστιν. Μερικές φορές τίθεται στο ουδέτερο γένος, π.χ. Καλὸν ἡ σωφροσύνη, ἀλλ' ἐπίπονον, ή σε γενική (κατηγορηματική), π.χ. Ὁ θρόνος τοῦ μεγάλου βασιλέως χρυσοῦ ἦν.
Συντακτικό  εικ.

Αντικείμενο

1. Με αντικείμενο συντάσσονται τα ενεργητικής διάθεσης μεταβατικά ρήματα, όσα δηλαδή δε δηλώνουν απλώς ότι το υποκείμενο ενεργεί, αλλά και ότι η ενέργειά του μεταβαίνει σε ένα άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
2. Το αντικείμενο βρίσκεται σε μία από τις πλάγιες πτώσεις (γεν., δοτ., αιτ.), ποτέ σε ονομαστική. Το εντοπίζουμε με την ερώτηση «ποιον / ποιαν / τι + ρήμα;».
Κλέαρχος τοὺς στρατιώτας συνήγαγε.

3. Στα δίπτωτα ρήματα το δεύτερο αντικείμενο το εντοπίζουμε με την ερώτηση «σε / με / για / από ποιον ή τι + ρήμα;».
Ἔπαυσαν Τιμόθεον τῆς στρατηγίας: από τι ἔπαυσαν Τιμόθεον; → (από τη στρατηγία) τῆς στρατηγίας → αντικείμενο.
4. Μερικά ρήματα άλλες φορές λειτουργούν ως μεταβατικά και άλλοτε ως αμετάβατα. Συγκρίνετε, π.χ., στη ν.ε.:
Μη μου μιλάς! Σκέφτομαι… (αμετάβατη χρήση), αλλά: Ο παππούς σκεφτόταν πάντα με νοσταλγία το χωριό (μεταβατική χρήση).

 

Βίντεο για τους βασικούς όρους εδώ:https://www.youtube.com/watch?v=_ZXF-6icVew&ab_channel=papatha

Ενότητα 3 Α, Β2, Γ
Ενότητα 4 Α, Β2, Γ
Ενότητα 5 Β2, Γ
Ενότητα 6 Α, Β2, Γ
Ενότητα 7 Α, Β2, Γ
Ενότητα 8 Β1, Β2
Ενότητα 9 Γ
Ενότητα 11 Γ

Ημερολόγιο

Προθεσμία
Γεγονός μαθήματος
Γεγονός συστήματος
Προσωπικό γεγονός

Ανακοινώσεις

Όλες...
  • - Δεν υπάρχουν ανακοινώσεις -