Μάθημα : ΙΛΙΑΔΑ (Β1,Β2)

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΙΛΙΑΔΑΣ

Αναδρομική διήγηση
Αναδρομική διήγηση έχουμε όταν ο ίδιος αφηγητής (ποιητής) ή κάποιο από τα πρόσωπα (π.χ. η ωραία Ελένη) εξιστορούν γεγονότα του παρελθόντος, π.χ., η Ελένη και ο Μενέλαος με αφορμή την επίσκεψη του Τηλέμαχου αναφέρονται σε γεγονότα του Τρωικού πολέμου· πρβλ. τον αγγλικό όρο flash back.

Αναχρονισμός
Αναχρονισμός είναι η μεταφορά πολιτισμικών στοιχείων μιας εποχής σε άλλη (συνήθως προγενέστερη)· ο Όμηρος, π.χ., κάνει λόγο για σίδηρο, μέταλλο της Γεωμετρικής εποχής, το μεταφέρει όμως στη Μυκηναϊκή.

Ανθρωπομορφισμός των θεών
Θεϊκός ανθρωπομορφισμός σημαίνει ότι οι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς τους παρόμοιους με τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει μόνο ότι τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό· διαφορετική φαντάζονταν μόνο την τροφή τους και τους θεωρούσαν αθάνατους. Η κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

Από μηχανής θεός

Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.

Αποστροφή

Το ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει τον λόγο μιλώντας του σε β΄πρόσωπο

Αριστεία

Ήταν η ξεχωριστή ανδρεία που έδειχνε ο ήρωας  στο πεδίο της μάχης. Περιλαμβάνει μια σειρά από ηρωικές πράξεις ως την κορύφωση. Αποτελείται από τυπικά στάδια.

Αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης

Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Για παράδειγμα,  όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Το ίδιο και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

Άστοχα ερωτήματα

Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια.

Αυτοδικία: η τιμωρία του δράστη από το θύμα ή την οικογένεια του θύματος. Σ’ αυτήν δεν ήταν αντίθετοι ούτε οι θεοί.

Εικόνα – σκηνή
Με τον όρο εικόνα στη λογοτεχνία, εννοούμε την περιγραφή, η οποία προκαλεί στον αναγνώστη ή στον ακροατή την εντύπωση ότι βλέπει μπροστά του αυτό που περιγράφεται .Εικόνες είναι κυρίως οι οπτικές, αυτές δηλαδή που περνούν από τα μάτια μας, εικόνες όμως λέμε κι αυτές που ερεθίζουν τις άλλες αισθήσεις μας (την ακοή, την όσφρηση κτλ.), οπότε (αντίστοιχα) τις χαρακτηρίζουμε ακουστικές, οσφρητικές κτλ.

Ο όρος σκηνή είναι έννοια ευρύτερη: παρουσιάζει ένα μέρος της δράσης που έχει ενότητα, μπορεί όμως να περιλαμβάνει περισσότερες από μία εικόνες.Βασικά κριτήρια για τη διάκριση των σκηνών είναι:
α. η αλλαγή τόπου,
β. η αλλαγή προσώπων,
γ. η αλλαγή τόπου και προσώπων,
δ. η διαφοροποίηση του χρόνου.

Ειρωνεία
Ειρωνεία σημαίνει συχνά την  αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, την οποία αγνοούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ήρωες, τη γνωρίζει όμως ο ακροατής / αναγνώστης / θεατής και βρίσκεται έτσι σε πλεονεκτική θέση σε σχέση προς αυτούς. Πιο απλά, ειρωνεία  έχουμε όταν ο αναγνώστης ή ο ακροατής ξέρει πιο πολλά από τους ήρωες.

Επιβράδυνση
Η επιβράδυνση είναι βασική τεχνική της επικής ποίησης, που παίρνει τις εξής μορφές:
α. αναβάλλεται μια προγραμματισμένη δράση (π.χ., ο νόστος του Οδυσσέα)·
β. διακόπτεται για λίγο η κύρια αφήγηση με την παρεμβολή ενός σχετικού επεισοδίου·
γ. αργοπορεί, γενικά, ο ρυθμός της αφήγησης με αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα. Όλα αυτά αποσπούν, για περισσότερο ή λιγότερο, τον ακροατή από το κύριο θέμα, του προξενούν αναμονή – κάποτε και αγωνία – , αλλά και του δίνουν στοιχεία για πιο άνετη παρακολούθηση της συνέχειας.

Επίθετα
Τα επίθετα είναι συχνά στα ομηρικά έπη και αποδίδουν ουσιαστικές ιδιότητες στα πρόσωπα και στα πράγματα που συνοδεύουν. Άλλοτε τονίζουν μια χαρακτηριστική τους ιδιότητα, είναι δηλαδή χαρακτηριστικά επίθετα, π.χ. «τον άντρα τον πολύτροπο», «ο ξακουστός Ορέστης» και άλλοτε προβάλλουν μια εικόνα τους, είναι δηλαδή περιγραφικά επίθετα, π.χ. «στις θολωτές σπηλιές», «την καλλιπλόκαμη νεράιδα».

 Επιφάνεια –  ενανθρώπιση -αθέατη θεϊκή βοήθεια
Οι θεοί επικοινωνούσαν με τους θνητούς παίρνοντας τη μορφή κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου, δηλαδή μεταμορφώνονταν· στην περίπτωση αυτή λέμε πως έχουμε ενανθρώπιση (μεταμόρφωση). Σπανιότερα παρουσιάζονταν με το πραγματικό τους  πρόσωπο, οπότε μιλούμε για θεϊκή επιφάνεια, για αυτοπρόσωπη δηλαδή εμφάνιση του θεού· συχνά όμως γίνεται λόγος και για αθέατη θεϊκή βοήθεια(ως θεϊκή φώτιση ή συμπαράσταση κ.τ.ό.).Παραδείγματα: Η εμφάνιση της Αθηνάς στον Τηλέμαχο ως Μέντη είναι ενανθρώπιση. Η αναχώρησή της, που γίνεται γρήγορα «σαν το πουλί πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της στέγης», δήλωσε δηλαδή ότι είναι θεά, είναι θεϊκή επιφάνεια.

Ηθογράφηση

ηθογράφηση ενός προσώπου είναι η περιγραφή  και η αξιολόγηση του χαρακτήρα του με βάση α)όσα λέει, όσα κάνει  και όσα σκέφτεται το ίδιο, β) με βάση όσα λένε ή σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτό, γ) με βάση την άποψη του ποιητή γι’ αυτό .

In media res

Είναι μια λατινική φράση, που κυριολεκτικά σημαίνει: στη μέση των πραγμάτων, στη μέση της υπόθεσης. Με την αφηγηματική τεχνική in media res ο ποιητής ή ο συγγραφέας επιλέγει ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνει κατάλληλες συνθήκες, ώστε να αναφέρει και όσα προηγήθηκαν.Έτσι, στην Οδύσσεια, ο ποιητής ή καλύτερα η Μούσα δεν αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα με τη χρονολογική τους σειρά, δηλαδή από τη στιγμή που έφυγε από την Τροία, αλλά από τη στιγμή που οι άλλοι τρωικοί ήρωες είχαν επιστρέψει στις πατρίδες τους και μόνο ο Οδυσσέας ήταν αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς.

Μήτις

Είναι η πρακτική και πολύτροπη νόηση/ευφυΐα, η ικανότητα δηλαδή να αποφασίζει κανείς γρήγορα και εύστοχα και να δρα αστραπιαία στην κατάλληλη στιγμή, ώστε να πετυχαίνει τους στόχους του.

Προοικονομία

Είναι η τακτοποίηση των γεγονότων από τον ποιητή και η παρουσίασή τους με τέτοιο τρόπο, ώστε τα μελλοντικά γεγονότα να προετοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.

Προσήμανση

Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα συμβούν σε επόμενες σκηνές ή ραψωδίες.

Τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση – μονόλογος
Ο ποιητής άλλοτε αφηγείται ο ίδιος σε τρίτο πρόσωπο και άλλοτε οι ήρωές του σεπρώτο πρόσωπο· ζωντανεύουν έτσι οι ήρωες μπροστά μας με τον διάλογο (ή με μονόλογο) και δραματοποιούν την αφήγηση, σαν να δίνουν παράσταση. Οι δύο αυτές τεχνικές της αφήγησης, η τριτοπρόσωπη και η πρωτοπρόσωπη  (διαλογική – δραματική), εναλλάσσονται· επικρατέστερη είναι η δεύτερη. Ο μονόλογος είναι ουσιαστικά διάλογος του ήρωα με τον εαυτό του σε κρίσιμες στιγμές της αφήγησης, όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και αναζητεί μόνος τη λύση τους. Αποκαλύπτει έτσι τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, και ο ακροατής κατανοεί καλύτερα τις ενέργειές του.

Ρητορική ερώτηση:

Ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.

Σχήμα  αδυνάτου

Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια,  εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας  δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά (Α ραψωδία Ιλιάδας).

Τυπικά στοιχεία
Τυπικά λέγονται τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται πανομοιότυπα ή ελαφρά παραλλαγμένα. Μπορεί να είναι συνδυασμοί επιθέτων και ουσιαστικών ή άλλες φράσεις (όπως «η Αθηνά τα μάτια λάμποντας», «και πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά») ή στίχοι ολόκληροι (όπως «Της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση») ή θέματα – μοτίβα και σκηνές ολόκληρες, όπως η υποδοχή και η φιλοξενία του επισκέπτη.

Τυπικά επίθετα

Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν καλαισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών. Για παράδειγμα,»λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης » κλπ.

Ύβρη – νέμεση – τίση
Υβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας-αδικώντας θεούς ή και ανθρώπους. Η υπέρβαση αυτή (η ύβρη) προκαλεί την οργή των θεών (τη νέμεση), και ακολουθεί η τιμωρία (η τίση).

Υστεροφημία

Είναι η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου ανθρώπου και μετά το θάνατό του. Αυτή η μεταθανάτια φήμη στην ομηρική εποχή θεωρείται σπουδαίο ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονται να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.

Φιλοξενία (τυπική σκηνή)
H διαδικασία υποδοχής και φιλοξενίας του επισκέπτη (προσαρμοσμένη στις εκάστοτε συνθήκες) επαναλαμβάνεται στην Οδύσσεια, γι” αυτό και χαρακτηρίζεται τυπική.Σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας στην ομηρική κοινωνία, ο ξενιστής (εκείνος δηλαδή που φιλοξενεί έναν ξένο) είναι υποχρεωμένος:
α. να τον υποδεχτεί εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία· αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα, να φροντίσει να ταχτοποιηθούν,
β. να του προσφέρει λουτρό (αφού τον λούσουν —συνήθως κάποιες δούλες—, τον αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά ρούχα),
γ. να τον φιλέψει (παραχωρώντας του κάθισμα σε θέση τιμητική, φέρνοντας του νερό να πλυθεί, τραπέζι για να φάει, προσφέροντας του εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο ξενιστής οργανώνει προς τιμήν του ξένου του επίσημη υποδοχή με γιορτή ή ακόμη και αγώνες),
δ. να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνον αφού πρώτα τον φιλέψει,
ε. αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί,
στ. να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσες μέρες θέλει αυτός,
ζ. να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.

Στη φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη από τον Τηλέμαχο διακρίνουμε:
α.τη χειραψία κατά την υποδοχή του επισκέπτη (136/<121>)
β. το απαραίτητο πλύσιμο των χεριών (155/<138>, 164/<146>)
γ. τις περιποιήσεις και τις λεπτομέρειες της προετοιμασίας του γεύματος (143-61/<127-43>)
δ. τις ερωτήσεις για την καταγωγή του 189-190/<170>
ζ. την προσφορά  δώρου φιλοξενία 345 /<311>

Περίληψη ραψωδίας Α https://www.youtube.com/watch?v=qW2HL8zp0zY

Για podcast εδώ

Κείμενο και μερικά σχόλια εδώ

Ραψ. Α, 105-188

Η σύγκρουση Αγαμέμνονα- Αχιλλέα

Ι.  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ- ΔΟΜΗ

1^ος λόγος Αγαμέμνονα(στ. 106-121):

• Αποκαλεί τον Κάλχα «μάντη κακών» (είχε προφητεύσει παλαιότερα τη θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα)
• Τον κατηγορεί. Η αγανάκτηση του Αγαμέμνονα δείχνει όχι μόνο μνησικακία και εκδικητικότητα αλλά και τάση για μετάθεση ευθυνών. Στην ουσία τα βάζει με τον μάντη γιατί δεν μπορεί να τα βάλει με το θεό.
• Παρουσιάζει τις αρετές της Χρυσηίδας: ιδανικός τύπος γυναίκας της εποχής. Τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (νόμιμη σύζυγός του και βασίλισσα). Με αυτό τον τρόπο εξηγείται:

-   γιατί δεν την επέστρεψε στον πατέρα της

-   το ότι θα την επιστρέψει δείχνει την μεγαλοψυχία του, αφού θυσιάζει κάτι πολύτιμο για το καλό του στρατεύματος.

υποχωρεί ο Αγαμέμνονας με όρους όμως:

-   υποχωρεί στους θεούς κι όχι στους ανθρώπους (στ. 117)

-   ζητά να του δώσουν άλλο δώρο (στ. 119). Εδώ φαίνεται ο εγωκεντρικός και εγωιστικός του χαρακτήρας (Βέβαια είναι ζήτημα ηθικής τάξης να αποκατασταθεί ο ηγέτης. Εδώ όμως εξυπηρετείται και η οικονομία του έργου. Πώς αλλιώς θα επέλθει η σύγκρουση; )

• Τον λόγο κανονικά έπρεπε να τον πάρει ο μάντης Κάλχας, γιατί αυτόν προσβάλλει ο Αγαμέμνονας. Απαντά, όμως, ο Αχιλλέας γιατί:

-   ο ποιητής δε θέλει να εκθέσει τον Κάλχα που είναι ιερό πρόσωπο. Ένας μάντης δεν πέφτει στο επίπεδο των άλλων, ούτε σε διενέξεις και φιλονικίες.

-   εξυπηρετεί την οικονομία του έργου (πρέπει να οδηγηθούμε στη σύγκρουση Αγαμέμνονα-Αχιλλέα)

-   ο Αχιλλέας έχει υποσχεθεί με όρκο να προστετεύσει τον μάντη.

1^ος λόγος Αχιλλέα (στ.122-130):

• Αν και είναι αγανακτησμένος και ξαφνιασμένος από ό,τι άκουσε («τί λέγεις;»), προσπαθεί να μιλήσει ήρεμα. Από τη μια λοιπόν τον αποκαλεί «ένδοξε Ατρείδη», του αποδίδει, δηλαδή, τιμή και από την άλλη «περισσά φιλόπλουτε», δηλαδή τον κατηγορεί.
• Η επιχειρηματολογία του στηρίζεται στην αντικειμενική πραγματικότητα: δεν υπάρχουν λάφυρα (στ. 125). Μάλιστα η χρήση του πληθυντικού («πήραμε», «ξανακάμομε») δηλώνει πως η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική.
• Του υπόσχεται όμως (αόριστα) ότι θα ανταμειφθεί στο μέλλον (στ. 129-130). Οι στίχοι αυτοί 129-130 είναι ταυτόχρονα και μια προσήμανση για την άλωση της Τροίας.

2^ος λόγος Αγαμέμνονα (στ. 131-148):

• Υπογραμμίζει ότι δε θα ανεχθεί να εξαπατηθεί. Μεταφέρει, λοιπόν, την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο.
• Είναι απαιτητικός («δώρο ισότιμο της αρεσιάς μου»)
• Είναι απειλητικός («θα έρθω με το χέρι μου να πάρω»)
• Είναι υπερόπτης και αλαζονικός (χρησιμοποιεί την εξουσία που έχει, παρεμβαίνει στη σφαίρα επιρροής των άλλων αρχηγών τους οποίους δείχνει να αγνοεί και να μη σέβεται).
• Επιδεικνύει ευσέβεια (θα την επιστρέψει τη Χρησηίδα στον πατέρα της και θα προσφέρει εκατόμβη (στ. 142-148)
• Προτείνει μάλιστα αρχηγός της πρεσβείας για την επιστροφή της κόρης να είναι ο ίδιος ο Αχιλλέας. Υπό άλλες συνθήκες μια τέτοια πρόταση θα ήταν τιμητική για τον Αχιλλέα. Αλλά

-    ο τρόπος με τον οποίο προτείνεται από τον Αγαμέμνονα («συ Πηλείδη», «ω τρομερέ και μόνε») γίνεται μέσα σε κλίμα αυταρχικότητας.

-   Ακούγεται σαν προκλητική ειρωνεία που φορτίζει την ατμόσφαιρα.

• Ο Αγαμέμνονας δεν προσέβαλε μόνο τον Αχιλλέα. Απείλησε πως θα πάρει είτε το δώρο του Οδυσσέα είτε ακόμα και του Αίαντα. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση η αντίδραση του Αχιλλέα και μόνο εξυπηρετεί την οικονομία του έργου.

2^ος λόγος Αχιλλέα (στ. 149-172)

• Ο Αχιλλέας είναι οργισμένος, επιθετικός και προκλητικός (αποκαλεί τον Αγαμέμνονα «πανουργότατε», «μ’ αναίδεια ενδυμένε», «αναίσχυντε», «σκυλοπρόσωπε»)
• Υπογραμμίζει πως η πανελλήνια εκστρατεία στην Τροία έγινε για λόγους οικογενειακούς (στ. 159-160) πράγμα που φαίνεται να έχει ξεχάσει ο Αγαμέμνονας («λησμονημένα τα’ χεις). Τον θεωρεί αγνώμων και αχάριστο.
• Νιώθει κατ’ εξακολούθηση αδικημένος (στ. 164 «και ίσα με σε δεν έχω εγώ δώρο καλό ποτέ μου» και στ. 167-168 «εγώ κι αν τύχει μοιρασμός, τρανό συ παίρνεις δώρο/ κι εγώ με δώρο μικροστό και αγαπητό γυρίζω)
• Απειλεί (στ. 170 «στην Φθίαν τωρ’ αναχωρώ»)
• Η αντιπαράθεση γίνεται πια προσωπική.

3^ος λόγος Αγαμέμνονα (στ. 173-188):

• Αδιαφορεί για την απειλή («Φύγε, αν το θέλεις,...εγώ δεν σε παρακαλώ»)
• Τον περιφρονεί τον Αχιλλέα και εξυψώνει τους άλλους αρχηγούς ενώ τονίζει πως έχει δίπλα του τον Δία («κοντά μου υπάρχουν...Κρονίδης»). Η αναφορά στο Δία λειτουργεί ως στήριγμα για τους άλλους αρχηγούς (έχει δηλαδή την προστασία του Δία ο Αγαμέμνονας). Είναι όμως και επική ειρωνεία, γιατί γνωρίζουμε ότι ο Δίας θα εγκαταλείψει τους Αχαιούς προκειμένου να ικανοποιήσει τον Αχιλλέα.
• Είναι επθετικός προς τον Αχιλλέα («και...είσαι ο μισητός μου») (Κάποτε ο Αχιλλέας είχε θυμώσει με τον Αγαμέμνονα, επειδή δεν τον είχε καλέσει πρώτο σε ένα συμπόσιο στην Τένεδο).
• Υποβαθμίζει τον Αχιλλέα («κι αν είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρο»)
• Είναι απειλητικός (θα πάρει τη Βρησηίδα). Όπως ο θεός Απόλλωνας του παίρνει τη Χρησηίδα, έτσι κι εκείνος θα πάρει από τον Αχιλλέα τη Βρησηίδα.
• Κάνει επίδειξη δύναμης (στ. 187) και δίνει ένα μάθημα εκφοβισμού και στους άλλους αρχηγούς (στ. 188)

ΙΙ.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

• Αγαμέμνονας: Στην ουσία ο χαρακτηρισμός του έχει δοθεί κατά την ανάλυση του περιεχομένου. Αξίζει να παρατηρήσουμε πως ο Αγαμέμνονας είναι αυτός που μετατρέπει την αντιπαράθεση σε προσωπική σύγκρουση.
• Αχιλλέας:   Και για τον Αχιλλέα οι χαρακτηρισμοί έχουν δοθεί κατά την ανάλυση του περιεχομένου. Στον 1^ο λόγο του μιλά ως εκπρόσωπος του στρατού. Η αντιπαράθεσή του είναι «αντικειμενική». Στο 2^ο λόγο του μιλά προσωπικά και η αντιπαράθεση γίνεται προσωπική-υποκειμενική.

ΙΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Επική ειρωνεία: στ. 176

• Προοικονομία: στ. 129-130
• Ο αγώνας λόγων:  Πρόκειται για τους λόγους που προηγούνται της μονομαχίας δύο ηρώων. Είναι στην ουσία μονομαχία με λόγια.
• Οικονομία έπους: υποχώρηση του Αγαμέμνονα με όρους, απαντά ο Αχιλλέας και όχι ο Κάλχας.

ΙV. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

• Συνήθως τα λάφυρα την εποχή εκείνη ήταν μια σημαντική πηγή πλουτισμού. Στα λάφυρα περιλαμβάνονταν γυναίκες, ζώα, αντικείμενα από πολύτιμα υλικά. Τα λάφυρα μοιράζονταν με κλήρο. Ο αρχηγός όμως του στρατού έπαιρνε επιπλέον μερίδιο, το βασιλικό μερίδιο. Τις γυναίκες τις χρησιμοποιούσαν ως δούλες και τους άντρες συνήθως τους σκότωναν, επειδή η πώλησή τους ήταν δύσκολη όσο δεσμεύονταν από την πολιορκία και δύσκολα μετακινούνταν .
• Ο ιδανικός τύπος γυναίκας της εποχής: Ο Αγαμέμνονας προβάλλει ιδιαίτερα την αξία της Χρησηίδας. Τη συγκρίνει μάλιστα με τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα που είναι η νόμικη και βασίλισσα. Η Χρησηίδα παραπέμπει στον ιδανικό τύπο της εποχής του ποιητή. Είναι α) όμορφη (καλοφτιαγμένο σώμα, ψηλή, ωραίο παράστημα, επιβλητική εμφάνιση) β) έξυπνη και γ) χρυσοχέρα.

V. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η έννοια της τιμής:  Η προσβολή της τιμής είναι στην ουσία το υπόβαθρο της σύγκρουσης Αγαμέμνονα – Αχιλλέα. Τα λάφυρα ήταν σημαντικά όχι μόνο ως υλικά αγαθά, αλλά και ως ένδειξη τιμής σε όποιον τα αποκτούσε. Σήμαιναν ότι αναγνωριζόταν η αξία του ως πολεμιστής. Η αφαίρεσή τους ήταν προσβολή της τιμής του ήρωα.  Για τον Αχιλλέα η έννοια της τιμής συνδέεται με την αξία του ως πολεμιστής, ενώ για τον Αγαμέμνονα η έννοια της τιμής συνδέεται  με το κύρος που του δίνει η εξουσία του. [Να σημειώσουμε εδώ πως στην Αθήνα του 5^ου αι. π.Χ. «άτιμος» ονομάζεται εκείνος που στερείται των πολιτικών του δικαιωμάτων].

πηγή: https://users.sch.gr/elnas/joomla2015/index.php/mathimata/arxaia-elliniki-grammateia/omirou-iliada/69-rapsodia-a-105-188-i-sygkrousi-agamemnona-axillea

Ραψ. Α, 246-306

Η μεσολάβηση του Νέστορα

Ι.  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΔΟΜΗ

Η αντίδραση του Αχιλλέα (στ.246-247)

Ο Αχιλλέας, αφού ολοκλήρωσε τον όρκο του, πέταξε με οργή το σκήπτρο του στη γη. Η πράξη του αυτή δηλώνει πως:

• παρατείται αμετάκλητα, δεν υπάρχει περίπτωση να αθετήσει το λόγο του και να βοηθήσει τους Αχαιούς ό,τι και να γίνει.
• διαμαρτύρεται απέναντις τις αυθαιρεσίες της βασιλικής εξουσίας
• αντιδρά με παθητική στάση σε αντίθεση με το τράβηγμα του σπαθιού που ήταν κίνηση επιθετική.
• περιφρονεί το θεσμό της δικαιοσύνης (φορέας του είναι ο Αγαμέμνονας).
• περιφρονεί τη γενική συνέλευση που δεν τόλμησε να του εναντιωθεί.

Η παρουσίαση του Νέστορα (στ. 247-254)

• Η παρουσίαση του Νέστορα πριν από την παράθεση των λόγων του καταλαμβάνει 7 στίχους.
• Ο ρόλος του είναι  σημαντικός. Πρόκειται γιά έναν γέρο βασιλιά (περίπου 75 ετών) που είναι πολύ καλός ρήτορας και σκοπός του είναι να κατευνάσει (=ηρεμήσει) λίγο τα πνεύματα, διότι υπάρχει πολύ ένταση αυτή τη στιγμή στο στρατόπεδο.
• Η παρουσίασή του από τον ποιητή λειτουργεί ως επιβράδυνση.

Ο λόγος του Νέστορα (στ. 255- 285)

Ο Νέστορας προσπαθεί με επιχειρήματα και παραινέσεις να συμβιβάσει τους δύο αρχηγούς.

• Διαπιστώνει τη θλίψη του Αχιλλέα αλλά και τη στεναχώρια που επικρατεί στο στρατόπεδο εξαιτίας του καβγά των δύο αρχηγών (στ.255)
• Επισημαίνει τον αντίκτυπο που θα είχε η διαμάχη τους αν γινόταν γνωστή στο τρωικό στρατόπεδο (στ.255-258)
• Εξαίρει την πολεμική αρετή και φρόνηση των δύο αρχηγών, προσέχοντας να μην πάρει το μέρος κανενός (στ.259)
• Τους καλεί να σεβαστούν τη γνώμη του διότι
  • (α) είναι πιο νέοι
  • (β) έχει μεταπείσει σπουδαίους ανθρώπους στο παρελθόν, (χρησιμοποιεί το μυθικό παράδειγμα της Κενταυρομαχίας (= σύγκρουση Κενταύρων & Λαπιθών) ως μέσο πειθούς των λόγων του)
• Καταλήγει σε νουθεσίες (στ. 276-285).
  • (α) τονίζει την ξεχωριστή αξία του καθενός.
  • (β) επισημαίνει τα σφάλματά τους και τι πρέπει να κάνουν

Ο λόγος του Νέστορα χαρακτηρίζεται από ευελιξία και διπλωματικότητα. Ως θεσμό ο Νέστορας υποστηρίζει τον Αγαμέμνονα, διότι έχει εξουσία δοσμένη από τον Δία Η μεσολάβησή του απέτυχε, διότι οι δύο πλευρές επέμεναν πεισματικά στις θέσεις τους (οικονομία του έπους – εξέλιξη της πλοκής). Σε αντίθεση με τη μεσολάβηση της Αθηνάς που πέτυχε. Επομένως, βλέπουμε πως οι εντολές των θεών είναι απόλυτα σεβαστές στον ηρωικό κόσμο του Ομήρου, ενώ στις συμβουλές των ανθρώπων μπορούσαν να μην δίνουν καμία σημασία.

Ο λόγος του Αγαμέμνονα (στ. 286-292)

• Ο Αγαμέμνονας συγκρατεί από τα λόγια του Νέστορα μόνο εκείνα που μιλούσαν για το δικό του δίκιο. Έχει προσέξει τα λόγια του γέροντα και ξεθαρρεύει.
• Επισημαίνει ως βαθύτερο αίτιο της φιλονικίας την αλαζονεία του Αχιλλέα.
• Μιλά υποτιμητικά για τον Αχιλλέα και την παλικαριά του.

Η απάντηση του Αχιλλέα (στ. 293-304)

• Διακόπτει τον Αγαμέμνονα και αγνοεί τον Νέστορα (= αδιάλλακτος). Εμφανίζεται και ο Αχιλλέας το ίδιο αδιάλλακτος με τον Αγαμέμνονα.
• Κάνει σαφές πως αποχωρεί (στ. 294-295). Ο Αχιλλέας βρίσκεται σε σύγχυση. Υποχώρησε στη βίαιη λύση που ταίριαζε στο χαρακτήρα του και στην ηρωική του φυσιογνωμία και τώρα έχει μπερδευτεί.
• Δηλώνει πως παραχωρεί την κόρη (στ. 299-300)
• Υποχωρεί μεν, αλλά εκτοξεύσει αβάσιμες κατηγορίες (στ.301-302)
• Θέλοντας να μετριάσει την ταπείνωση

α) αποδίδει στον Αγαμέμνονα αβάσιμη κατηγορία (στ. 301-302)

            β) γίνεται απροκάλυπτα απειλητικός φτάνοντας στα άκρα (στ. 303-304)

• Με απειλές διασώζει την αξιοπρέπειά του και δικαιολογεί την υποχώρήσή του. Είναι χαρακτηριστικό πως είναι δυσαρεστημένος με όλους τους Αχαιούς (στ. 300 «σεις μου την αφαιρείτε»)

Με αυτά τα λόγια του Αχιλλέα τελειώνει η φραστική σύγκρουση των δύο αντρών. Η οριστική ρήξη οδηγεί στην αποχή του Αχιλλέα από τις μάχες και ρυθμίζει την πορεία της υπόθεσης του έργου.

ΙΙ.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

• Νέστορας: Έχει την καλοπροαίρετη διάθεση και το πνεύμα της συνδιαλλαγής να επέμβει για να λύσει την παρεξήγηση ανάμεσα στους δύο αρχηγούς.  Είναι διορατικός, διότι βλέπει ότι ο καβγάς τους θα έχει δυσάρεστες συνέπειες για τους Αχαιούς. Είναι ικανός στο να ψυχολογεί τους αντιμαχόμενους και έχει τον τρόπο του να πείθει το ακροατήριό του. Τέλος χαρακτηρίζεται από ευελιξία και διπλωματικότητα, αφού με εύσχημο τρόπο προσπάθησε να αποδείξει και στους δύο που έχουν άδικο και το τι πρέπει στο εξής να κάνουν.
• Αχιλλέας-Αγαμέμνονας: Ο καθένας τους εμμένει στις θέσεις τους, είναι αδιάλλακτοι και μολονότι άκουσαν τις συμβουλές του γέροντα Νέστορα, έπραξαν σύμφωνα με τη θέλησή τους.

ΙΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Επιβράδυνση: Ο λόγος του Νέστορα
• Αναδρομική Αφήγηση: Το μυθικό παράδειγμα της Κενταυρομαχίας που χρησιμοποιεί ο Νέστορας.
• Οικονομία έπους: Η αποτυχία της μεσολάβησης του Νέστορα

ΙV. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

• Ο αρχηστράτηγος είναι φορέας του θεσμού της δικαιοσύνης.

κουίζ

περίληψη https://www.youtube.com/watch?v=HcKwPbuo44U

Η ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑ (ραψωδία Γ, ΣΤΙΧΟΙ 121-244) 

Ανάλυση – σχολιασμός ενότητας

Τόπος : Το δωμάτιο της Ελένης, τα τείχη της Τροίας, το πεδίο μάχης έξω από τα τείχη

Χρόνος : 22η μέρα της Ιλιάδας

Πρόσωπα : Ίρις (με τη μορφή της Λαοδίκης), Ελένη, γέροντες Τρώες, Πρίαμος.

Η ενότητα της Ιλιάδας Γ 122-244 ονομάζεται τειχοσκοπία. Η λέξη λέξη προέρχεται από τα συνθετικά «τεῖχος» και «σκοπῶ».. Η ενότητα πήρε αυτή την ονομασία επειδή η Ελένη παρακολουθεί την προετοιμασία για τη μονομαχία ανάμεσα στον Πάρη και το Μενέλαο από τα τείχη της Τροίας.

Ο ποιητής προσπαθεί να μας υποβάλει την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου.

ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

1. 121-160 : ειδοποίηση της Ελένης και μετάβαση της στα τείχη.
2. 161-177 : Συνάντηση και συζήτηση Πρίαμου και Ελένης.
3. 177-190 : Συζήτηση για τον Αγαμέμνονα.
4. 191-224 : Συζήτηση για τον Οδυσσέα και τον Μενέλαο.
5. 225-235 : Συζήτηση για τον Αίαντα και τον Ιδομενέα.
6. 236-244 : Αναφορά της Ελένης στο αδέρφια της Κάστορα και Πολυδεύκη.

Στην ενότητα υπάρχει εναλλαγή αφήγησης (διευκολύνει την εξέλιξη της υπόθεσης), περιγραφής (δίνει εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων)   και διαλόγου (βοηθά στην ηθογράφηση των προσώπων). Ειδικά για την περιγραφή των προσώπων χρησιμοποιούνται εικόνες, παρομοιώσεις τυπικά επίθετα και σύνθετες λέξεις.

Η σκηνή της τειχοσκοπίας

• Όλη η ενότητα λειτουργεί ως επιβράδυνση, καθώς καθυστερεί την πραγματοποίηση της «βουλής» του Δία (πρέπει να καλυφθεί ο χρόνος για να πραγματοποιηθούν οι θυσίες και οι όρκοι στο πεδίο της μάχης, πριν τη μονομαχία).
• Δίνονται πληροφορίες για κάποιους σημαντικούς αρχηγούς των Αχαιών.
• Γίνονται γνωστοί κάποιοι μύθοι αναγκαίοι για την πλοκή του έργου.
• Ξαναζωντανεύει η αρπαγή της Ελένης η οποία προβάλλεται ως το έπαθλο της μονομαχίας.
• Χρησιμοποιείται η ομορφιά της Ελένης ως κίνητρο και αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο.

Βίντεο από ταινία: Η αρπαγή της Ελένης με τη βοήθεια της Αφροδίτης

Η είδηση της Ίριδας στην Ελένη

Η είδηση για τη μονομαχία Πάρη-Μενελάου θα φθάσει στην Ελένη με θεϊκή παρέμβαση: της τη μεταφέρει η Ίριδα με τη μορφή της αδερφής του Πάρη την ώρα που η Ελένη σχεδιάζει στο υφαντό της τον πόλεμο που γίνεται για χάρη της. Ο διάλογος φανερώνει ότι οι άνθρωποι του παλατιού συμπεριφέρονταν με αγάπη στην Ελένη. Η Ίριδα κατόρθωσε να ξυπνήσει στην Ελένη τη λαχτάρα για τον πρώτο της άνδρα και νοσταλγία για την πατρίδα της και τους δικούς της ανθρώπους. Έτσι η Ελένη τρέχει στις Σκαιές Πύλες για να δει τη μονομαχία.

Οι γέροντες-προεστοί της Τροίας και ο Πρίαμος

• Η ομορφιά της Ελένης παρουσιάζεται έμμεσα με τους γέροντες να θαμπώνονται και να μαγεύονται από την αύρα και την ομορφιά αυτής της υπέροχης γυναίκας και να πλέκουν το εγκώμιο της. (περιγραφική ικανότητα του Ομήρου)
• Βέβαια οι ίδιοι εκφράζουν και τη ρεαλιστική άποψη: η Ελένη πρέπει να γυρίσει στην πατρίδα της για να μη πάθουν και άλλες συμφορές εξαιτίας της.
• Η συζήτηση με τον Πρίαμο δείχνει ότι οι άνθρωποι του παλατιού είχαν αποδεχτεί την Ελένη στην οικογένεια τους. Ο Πρίαμος φέρεται στην Ελένη φιλικά, της μιλάει με πατρική αγάπη και τα λόγια του δείχνουν ότι την έχει απαλλάξει από τις ευθύνες της για τον πόλεμο. Είναι ένας άνθρωπος που τον χαρακτηρίζει η αρχοντιά, η ευγένεια και η ανωτερότητα. Για τον Πρίαμο οι θεοί είναι αυτοί που ευθύνονται για όλα. Την καλεί ακόμα να δει από τα τείχη τον πρώην άνδρα της και άλλους συγγενείς και φίλους.
• Η Ελένη μιλάει με άνεση, οικειότητα και εκφράζει το σεβασμό της στον Πρίαμο. Όμως τα λόγια της δείχνουν πως νιώθει ένοχη, είναι μετανιωμένη, πικραμένη και νοσταλγεί τους δικούς της ανθρώπους.

Απαντήσεις της Ελένης

• Παρουσιάζει τον Αγαμέμνονα: κραταιός, βασιλιάς καλός, ανδρείος πολέμαρχος.
• Παρουσιάζει τον Οδυσσέα: δεν έχει το ηγεμονικό παράστημα του Αγαμέμνονα, κατάγεται από την Ιθάκη, είναι πανούργος και εύστροφος.
• Παρέμβαση του Αντήνορα: και ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας ξεχωρίζουν για τη σύνεση τους, ο Μενέλαος ήταν πιο εντυπωσιακός και γλυκομίλητος. Ο Οδυσσέας ήταν φοβερός ρήτορας.
• Παρουσιάζει τον Αίαντα και τον Ιδομενέα που ήταν παλιός οικογενειακός φίλος και η παρουσία του της θυμίζει παλιές καλές στιγμές.
• Η Ελένη αναφέρεται στα αδέρφια της Κάστορα και Πολυδεύκη που δεν τους βρίσκει μέσα στο πλήθος και αναρωτιέται για την απουσία τους: επική ειρωνεία: η Ελένη αγνοεί ότι τα αδέρφια της έχουν πεθάνει ενώ οι ακροατές το γνωρίζουν.

Ελένη

Η Ελένη είχε κερδίσει τη συμπάθεια της βασιλικής οικογένειας και ήταν αποδεκτή από όλα τα μέλη της. Υφαίνει και δείχνει ότι είναι μια προκομμένη και χρυσοχέρα γυναίκα. Είναι μια γυναίκα με αυτοπεποίθηση, που συμπεριφέρεται άνετα και εμφανίζεται χωρίς φόβο μπροστά στους πρωτογέροντες της Τροίας. Συμπεριφέρεται με σεβασμό στον Πρίαμο και απαντάει στις ερωτήσεις του παρουσιάζοντας με επαινετικά λόγια τους αρχηγούς των Αχαιών δείχνοντας έτσι περήφανη για την καταγωγή της. Αισθάνεται το κακό που προκάλεσε, νιώθει τύψεις και εκφράζει μεταμέλεια και συντριβή. Δείχνει να αναγνωρίζει τα λάθη της αλλά συμπεριφέρεται με αξιοπρέπεια και περηφάνια χωρίς να νιώθει ταπεινωμένη.

«ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ»

Ενώ όλοι περιμένουμε την εφαρμογή του σχεδίου που έχει δρομολογήσει ο Δίας προς ικανοποίηση του αιτήματος της Θέτιδας για τη δικαίωση και ανάδειξη της αξίας του Αχιλλέα, με το βομβαρδισμό των Αχαιών με ήττες, αυτή ανακόπτεται και επιβραδύνεται έτσι η εξέλιξη της δράσης. Ο ποιητής επινοεί την «τειχοσκοπία».

Η οικονομία του έπους  και η τειχοσκοπία

Λογικά δεν υπάρχει αμφιβολία πως η μονομαχία θα ταίριαζε περισσότερο στην αρχή του πολέμου, μόλις οι Αχαιοί έφτασαν στα τρωικά ακρογιάλια και προτού χυθεί τόσο αίμα και από τις δύο πλευρές. Ο ποιητής μας την τοποθέτησε ωστόσο σκόπιμα στην αρχή του έργου του, που ρητά αναφέρεται στο δέκατο χρόνο του πολέμου με το σκοπό να υποβάλει στον ακροατή, μαζί με άλλα επεισόδια (κατάλογος πλοίων _Β’, Αγαμέμνονος επιπώλησις _ Δ΄…), την αίσθηση πως βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου και έτσι να δώσει στο έργο του την εικόνα ολόκληρης της 10χρονης εκστρατείας. Εξάλλου και στη Β ραψωδία μας έχει δώσει το μακρύ κατάλογο των εμπολέμων μαζί με τις δυνάμεις τους.

Ο ακροατής από την άλλη, δέχεται με ικανοποίηση και ενδιαφέρον τη μονομαχία των δύο ανδρών, η οποία δε θα φέρει βέβαια τη λύση στο έργο, όμως είναι στην ψυχή του δίκαιη και άργησε ως τώρα να γίνει.

Η τειχοσκοπία ως επινόηση του ποιητή-τι επιτυγχάνει με αυτή

Όλο το κομμάτι των στίχων 121-244 πρέπει να είναι μία ωραία επινόηση του ποιητή με την οποία επιτυγχάνει: επιβραδύνει την εφαρμογή του σχεδίου του Δία -παράταση της αγωνίας και ίσως να κερδίζει ο ποιητής χρόνο για κάτι. Να εμφανίσει την Ελένη, που αποτελεί τρόπον τινά το έπαθλο της μονομαχίας. Να δείξει τις διαθέσεις της και την επιθυμία της να γυρίσει στην Ελλάδα και στον πρώτο της σύζυγο, που προϊδεάζει και για την τελική λύση και έκβαση της Ιλιάδας. Να δείξει τις διαθέσεις του Πρίαμου και των δημογερόντων και επομένως όλων των Τρώων για τη γυναίκα αυτή. Να μας παρουσιάσει και να μας γνωρίσει με τους κυριότερους αρχηγούς των Αχαιών που θα δράσουν στις μάχες που θα ακολουθήσουν και οι οποίοι μνημονεύονται στον «Κατάλογο». Η παρουσίαση με λεπτομέρειες των αρχηγών μας τους γνωρίζει καλύτερα. Τεχνικότατα ο ποιητής αποφεύγει να βάλει την Ελένη ή τον Πρίαμο να ρωτούν για τον Αχιλλέα και για την απουσία του, που αφήνει να νοηθεί ότι θα την είχαν πληροφορηθεί.

Έτσι με την τειχοσκοπία (Η ποιητική λειτουργία της τειχοσκοπίας):

1. Απομακρύνει τον αναγνώστη από το αχαϊκό στρατόπεδο και του προσφέρει μία εποπτική εικόνα του τρωικού πεδίου όπου διεξάγονται οι πολεμικές επιχειρήσεις. Η παρακολούθηση του στρατοπέδου πάνω από τα τείχη δημιουργεί την εντύπωση ενός αρχαίου θεάτρου, ενώ παράλληλα ολοκληρώνει και την παρουσίαση των αντίπαλων δυνάμεων, η οποία ξεκίνησε στη ραψωδία Β με τον Κατάλογο των νεών.
2. Επιτείνει την ψευδαίσθηση πως βρισκόμαστε στις αρχές του πολέμου.  Έτσι, ενώ ο πόλεμος έχει ήδη εννέα χρόνια αρχίσει, δείχνει πως όλα αρχίζουν μόλις τώρα.
3. Διευρύνει τον αφηγηματικό ορίζοντα του έπους του καθώς προσπερνά τουλάχιστον προσωρινά το κεντρικό θέμα του έργου του που είναι ο θυμός του Αχιλλέα και παρουσιάζει εποπτικά το σύνολο των δύο εμπολέμων.
4. Αποκαλύπτει μέσα από τα λόγια του Πριάμου τους πραγματικούς υπαίτιους αυτού του πολέμου, τους θεούς, και απαλλάσσει την Ελένη από το στίγμα της ενοχής.

Η ποιητική λειτουργία της εμφάνισης της Ελένης:

Η παρουσία της επιβάλλεται για τις ανάγκες της οικονομίας του έπους.

• Προβάλλεται και σχολιάζεται η εκθαμβωτική ομορφιά της από τους πρωτογέροντες των Τρώων, οπότε και δικαιώνεται ο πόλεμος που έγινε για χάρη της.
• Παρουσιάζονται από την ίδια στον Πρίαμο οι ηγετικές φυσιογνωμίες του ελληνικού στρατεύματος.
• Παρουσιάζεται η άλλη πλευρά της, αυτή της γυναίκας που έχει μετανιώσει, έχει τύψεις για την πράξη της και νοσταλγία για την πατρίδα της και τα αγαπημένα της πρόσωπα.

πηγή: https://lambrinim.wordpress.com/2015/12/22/%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CE%B3-121-244-%CE%B7-%CF%84%CE%B5%CE%B9%CF%87%CE%BF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80/ 

το κείμενο εδώ: https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS-ILIADA/Iliada/Iliada14.htm 

Ραψ. Ζ, 369-529

Ο Έκτορας στην Τροία

Ι.  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ - ΔΟΜΗ

1^η σκηνή: Ο Έκτορας στο παλάτι και η αναζήτηση της Ανδρομάχης (στ.369-389)

• Χώρος: Το παλάτι του Έκτορα
• Πρόσωπα: Έκτορας και οικονόμος. Απαραίτητη η παρουσία της οικονόμου γιατί από αυτήν παίρνει πληροφορίες ο Έκτορας.
• Βουβά πρόσωπα: Υπηρέτριες

Στη σκηνή αυτή έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

• Στους  στίχους 370 «Και εις το λαμπρό του μέγαρο δεν άργησε να φθάσει»,  375 «εις το κατώφλι στάθηκε» και 390-391 «Κι ως τ’ άκουσε επετάχθη ευθύς ο Έκτωρ απ’ το δώμα πάλι στους δρόμους τους λαμπρούς» δίνεται η εντύπωση στον ακροατή πως ο Έκτορας νιώθει άβολα μακρυά από το χώρο στον οποίο τον καλεί το καθήκον, δηλαδή το πεδίο της μάχης.  Βιάζεται να βγει από το παλάτι. Είναι ένας χώρος που δεν του ταιριάζει.
• Στους στίχους 377-380 έχουμε το τυπικό μοτίβο των άστοχων ερωτημάτων. Α) Τις ερωτήσεις τις θέτει ο Έκτορας (ρωτάει πού είναι η Ανδρομάχη και προβάλλει ως απάντηση τις εξής δυνατότητες: μήπως πήγε στη συννυφάδα της ή στην ανδραδελφή της ή στο ναό). Β) Τις δυνατότητες αυτές τις απορρίπτει η οικονόμος και δίνει τη σωστή απάντηση: η Ανδρομάχη έτρεξε στις Σκαιές Πύλες.

Με τη χρήση των άστοχων ερωτημάτων ο ποιητής πετυχαίνει να δημιουργήσει έμφαση στη σωστή απάντηση που ακολουθούν τα άστοχα ερωτήματα. Τα άστοχα ερωτήματα λειτουργούν ως επιβράδυνση.

2^η σκηνή: Συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης  (στ. 390-496)

• Χώρος: Σκαιές Πύλες
• Πρόσωπα: Έκτορας και Ανδρομάχη.
• Βουβά πρόσωπα: Τροφός και Αστυάνακτας

Στη σκηνή αυτή παρατηρούμε τα εξής:

• Τη στιγμή που ο Έκτορας είναι έτοιμος να βγει και πάλι στο πεδίο της μάχης κι όλα μοιάζουν πως το αντρόγυνο δε θα συναντηθεί, ο ποιητής μάς αιφνιδιάζει και την τελευταία στιγμή παρουσιάζεται μπροστά στον Έκτορα η Ανδρομάχη κι έτσι πραγματοποιείται η συνάντησή τους.  Κορυφώνεται η αγωνία του ακροατή.
• Οι στίχοι 395-403 λειτουργούν ως επιβράδυνση.
• Ο στίχος 401 «τον Εκτορίδην, όμοιον και εύομορφον αστέρα»αποτελεί παρομοίωση.
• Λόγος της Ανδρομάχης (στ. 406-439)
  • Οϊμέ (στ. 406): Είναι το πρώτο επιφώνημα που ακούγεται. Ο λόγος, λοιπόν, είναι συναισθηματικά φορτισμένος. Ήδη γνωρίζουμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται η Ανδρομάχη:
    • Στ. 373 «άνω στον πύργον έστεκε να οδύρεται, να κλαίει»
    • Στ. 394 «με ορμήν εμπρός του επρόβαλεν η ασύγκριτη Ανδρομάχη»
    • Στ. 406 «εδάκρυσεν και του’ λεγεν»
• Προσπαθεί να πείσει τον άντρα της Έκτορα να μην πάει στη μάχη. Για το λόγο αυτό αναφέρεται στα εξής:
  • Προβλέπει και εκφράζει τους φόβους της για το μέλλον το δικό της και του παιδιού της, αν ο άντρας της πεθάνει (στ. 406-413). Οι στίχοι αυτοί αποτελούν προσήμανση. Αναφέρεται στη μελλοντική χηρεία της και ορφάνια του παιδού της.
  • Κάνει αναδρομή στο τραγικό παρελθόν της (στ. 414-430). Τί είχε και τί έχασε. Οι στίχοι αυτοί λειτουργούν ως επιβράδυνση και ειρωνεία. Ο Αχιλλέας είναι αυτός που της στέρησε την οικογένειά της. Ο Αχιλλέας θα είναι κι αυτός που θα σκοτώσει τον Έκτορα και θα της στερήσει τον μοναδικό άνθρωπο που έχει στη ζωή και στον οποίο στηρίζεται.  Στο στίχο 418 «...τον έκαυσε κι εσήκωσέ του μνήμα» έχουμε αναχρονισμό.

Αν, επομένως, στις απώλειες του παρελθόντος προστεθεί η απώλεια του μοναδικού προσώπου που έχει, τότε ο πόνος θα είναι δυσβάστακτος.

Στους στίχους αυτούς γίνεται αναφορά στον Αχιλλέα.  Είναι ευκαιρία για τον ποιητή να μιλήσει για τη γενναιότητα και τον ιπποτισμό του.  Δεν ξεχνάμε πως ο Αχιλλέας είναι ο κεντρικός ήρωας του έπους.  Έτσι, λοιπόν, στους στίχους αυτούς;

ü  Φωτίζεται και εξαίρεται ο ρόλος του ως πρωταγωνιστής στις μάχες γύρω από την Τροία.

ü  Τονίζεται η τραγικότητα της Ανδρομάχης (ο Αχιλλέας θα σκοτώσει και τον Έκτορα).

ü  Εξαίρεται το ήθος του: σεβάστηκε το νεκρό πατέρα της (αντίθετα ο ίδιος θα κακοποιήσει το σώμα του Έκτορα) και απελευθέρωσε τη μητέρα της μετά από λύτρα.

• Τον παρακαλεί, λοιπόν, να μείνει πίσω στο παλάτι και του προτείνει ένα σχέδιο αμυντικής στρατηγικής για να προστατευτούν τα τείχη της Τροίας στο σημείο από όπου μπορεί να μπουν οι Αχαιοί (στ. 431-439). Πρόκειται για ένα σχέδιο αρκετά ρεαλιστικό και λογικό.

• Απάντηση του Έκτορα (στ. 440-465)

Ο Έκτορας απαντά στην Ανδρομάχη νηφάλια και ήρεμα,, ψύχραιμα. Δε διαλύει τους φόβους τους, αλλά προσθέτει σε αυτούς και τους δικούς της. Πιο συγκεκριμένα:

• Κατανοεί τους φόβους της («όλα τα αισθάνομαι κι εγώ»)
• Όμως είναι υποχρεωμένος να αρνηθεί την πρότασή της να αποχωρήσει από τον πόλεμο («αλλά...να φεύγα από την μάχην»).
• Και στη συνέχεια δικαιολογείται και ουσιαστικά απαντά στην παράκλησή της «Αλλά λυπήσου μας κι αυτού μείνε στον πύργο» στ. 431.  Έτσι, λοιπόν, δε μένει πίσω στο παλάτι γιατί:
  • ντρέπεται τους Τρώες.
  • είναι χρέος του να πολεμά στην πρώτη γραμμή.
• Προβλέπει τον αφανισμό της Τροίας (στ. 448-449)
• Στη συνέχεια αναφέρεται στον πόνο που του προκαλεί το μέλλον της Ανδρομάχης σε περίπτωση που αυτός σκοτωθεί στη μάχη. Οι στίχοι 454-461 είναι επική ειρωνεία, γιατί εμείς ξέρουμε πως μετά το θάνατο του Έκτορα η Ανδρομάχη θα πιαστεί αιχμάλωτη και θα μεταφερθεί στην Ελλάδα. Δεν αναφέρεται στην ορφάνια του γιου του γιατί δεν μπορεί να τον φανταστεί στην ταπείνωση και την κακομοιριά. Άλλωστε, αργότερα, του εύχεται ένα λαμπρό μέλλον (στ. 475-481)
• Αναφέρεται, όμως, και στα μελλοντικά δεινά και τη ντροπή από την αιχμαλωσία της γυναίκας του. Οι στίχοι 459-461 αποτελούν προοικονομία/προσήμανση. Προοικονομούν το τέλος του Έκτορα.
• Μπροστά, λοιπόν, σε αυτή την ταπείνωση είναι προτιμότερος ο θάνατος (στ. 462-465)

• Η σκηνή που ακολουθεί (στ. 466-481) από στενά συζυγική  γίνεται οικογενειακή. Γίνεται λόγος, λοιπόν, για το παιδί.
  • Απλώνει τα χέρια του για να πάρει το παιδί στην αγκαλιά του.
  • Εκείνο φοβισμένο από την περικεφαλαία του πατέρα του βάζει τα κλάματα.
  • Ο Έκτορας χαμογελώντας βγάζει την περικεφαλαία, την θέτει στη γη και παίρνει το γιο του στην αγκαλιά του. Στο σημείο αυτό (στ. 471) οι δύο σύζυγοι παραμερίζουν για λίγο τις άσχημες σκέψεις. Η ένταση δίνει τη θέση της στη χαλάρωση. Είναι οι τελευταίες στιγμές της οικογένειας.  Η κίνηση του Έκτορα να βγάλει την περικεφαλαία του είναι μια πράξη συμβολική. Παραμερίζεται ο πολεμιστής και τη θέση του παίρνει ο πατέρας. Είναι μια εικόνα γεμάτη τρυφερότητα κι ενταγμένη σε ένα πολεμικό έπος δίνει μήνυμα αντιπολεμικό.
  • Στη συνέχεια φιλάει το γιο του και του δίνει μια ευχή (στ. 475-481): να γίνει σπουδαίος πολεμιστής, να βασιλεύσει στην Τροία, να γίνει καλύτερος από τον πατέρα του και χαρά για τη μητέρα του. Εδώ βλέπουμε έναν Έκτορα που είναι γεμάτος ζωή, είναι αισιόδοξος και μιλά ως πατέρας, ενώ πριν μιλούσε απαισιόδοξα μάλλον επειδή μιλούσε ως πολεμιστής. Οι στίχοι αυτοί (στ. 475-481) αποτελούν επική ειρωνεία, γιατί γνωρίζουμε ότι τίποτε από όλα αυτά δε θα γίνουν. Τον Αστυάνακτα θα τον γκρεμίσουν από τα τείχη οι Αχαιοί.  

• Ο αποχωρισμός (στ. 482-496)
  • Ο Έκτορας δίνει το παιδί στην Ανδρομάχη (να σημειώσουμε εδώ πως το παιδί το είχε πάρει από την αγκαλιά της τροφού, που είναι παρούσα στη συνάντησή τους). Με τον τρόπο αυτό της δείχνει πως χρέος της είναι το μεγάλωμα του παιδιού. Εκείνη το πήρε «γελοκλαίοντας», τα αισθήματά της είναι ανάμεικτα. Στο λόγο του  (στ. 485-494) ο Έκτορας επιμένει πως αν είναι της μοίρας του να πεθάνει, θα πεθάνει και πως κανείς δεν ξεφεύγει από τη μοίρα του. Ολοκληρώνει το λόγο του προτρέποντας την Ανδρομάχη να γυρίσει στις γυναικείες της δουλειές και στις υπηρέτριές της. 
  • Η σκηνή του αποχωρισμού ολοκληρώνεται με την εικόνα της Ανδρομάχης που γυρίζει κάθε τόσο δακρυσμένη να δει τον Έκτορα, σαν να ήξερε πως είναι η τελευταία φορά που τον βλέπει. Έτσι η σκηνή της συνάντησης του Έκτορα με την Ανδρομάχη κλείνει με δάκρυα  όπως ακριβώς άρχισε (στ. 406 και 496: σχήμα κύκλου).

Η περιγραφή της εικόνας της αναζήτησης και της συνάντησης με την Ανδρομάχη είναι κινηματογραφική.  Ο ποιητής ξεκινά από την παρουσίαση του σκηνικού, προχωράει κατόπιν στους πρωταγωνιστές (από το στίχο 392 κ.εξ.) και εστιάζει στις κινήσεις πριν καταλήξει στο βλέμμα και την έκφραση του προσώπου (στ. 404-406). Το πρόσωπο του πολεμιστή γλυκαίνει στη θέα του γιου του.  Τα δάκρυα της μητέρας είναι ενέλπιστη χαρά στην αρχή. Μετά εκφράζουν φόβο.

• Ο ρόλος των δακρύων:

      Τα δάκρυα παίζουν σημαντικό ρόλο στη συγκεκριμένη σκηνή:

ü  Στην αρχή (στ. 406) τα δάκρυα εκφράζουν χαρά κι ευτυχία για την απρόσμενη συνάντηση .

ü  Μετά την ευχή του Έκτορα στους θεούς για το γιο του, τα αισθήματα της Ανδρομάχης είναι ανάμεικτα κι αυτό δηλώνεται με τη μετοχή «γελοκλαίοντας».

ü  Στο τέλος (στ. 496) τα δάκρυά της εκφράζουν εύγλωττα την πικρία του αποχωρισμού.

ü  Τα δάκρυα των γυναικών (στ. 499) μας προετοιμάζουν για το θάνατο του Έκτορα.

3^η σκηνή: Η Ανδρομάχη γυρίζει στο σπίτι-Ο θρήνος για τον Έκτορα (στ. 497-502)

• Χώρος: Από τις Σκαιές Πύλες στο Παλάτι
• Πρόσωπα: Ανδρομάχη, Αστυάνακτας και γυναίκες
• Βουβά πρόσωπα: Αστυάνακτας

Στη σκηνή αυτή έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

• Η Ανδρομάχη φτάνει στο παλάτι και ξεσηκώνει σε θρήνο τις γυναίκες του παλατιού, παρόλο που εκείνος είναι ακόμα ζωντανός, όμως, η γυναίκα του αισθάνεται πως δεν θα τον ξαναδεί. Το μοιρολόι είναι πρόωρο, γιατί ο Έκτορας θα πεθάνει στη ραψωδία Χ, ωστόσο εξυπηρετεί την οικονομία του έπους: από εδώ και στο εξής παρακολουθούμε τον Έκτορα να πολεμά υπό τη σκιά του θανάτου, παρόλο που ο ποιητής δεν τον φορτώνει με τη βεβαιότητα του επικείμενου θανάτου του.  Ο Αχιλλέας αντίθετα γνωρίζει πως θα πεθάνει σύντομα.
• Ο στίχος 502 είναι προοικονομία. Τίποτα από εδώ και στο εξής δεν προμηνύει το θάνατό του. Αντίθετα οι Τρώες θα έχουν πολλές νίκες.

4^η σκηνή: Συνάντηση Έκτορα και Πάρη (στ. 503-529)

• Χώρος: Ανοιχτή πεδιάδα
• Πρόσωπα: Πάρης και Έκτορας
• Βουβά πρόσωπα: Δεν υπάρχουν

Στη σκηνή αυτή παρατηρούμε τα εξής:

• Ο Πάρης μετά τη μονομαχία του με το Μενέλαο παρέμεινε στο σπίτι του πικραμένος και ταπεινωμένος. Ο Έκτορας, πριν τη συνάντησή του με την Ανδρομάχη, τον συνάντησε και το επέπληξε θυμίζοντάς του πως ο πόλεμος γίνεται εξαιτίας του και προτρέποντάς τον να γυρίσει στη μάχη. Τα δύο αδέλφια, λοιπόν, ξανασυναντιούνται και έτσι αποκαθίσταται η εικόνα του:
  • Παρουσιάζεται ως πολεμιστής με τη λαμπρή του εξάρτυση (στ. 504, 514
  • Προβάλλεται η ορμητικότητα, η ταχύτητα, η περηφάνεια και η ομορφιά μου με μια πλατιά παρομοίωση (στ. 506-514).
    • Πλατιά παρομοίωση (στ. 506-514): ο Πάρης παρομοιάζεται με άλογο ως προς την ταχύτητα, την ορμητικότητα, την περηφάνεια και την ομορφιά.
      • Αναφορικό μέρος (στ. 506-511)
      • Δεικτικό μέρος (στ. 512-514)
      • Κοινός όρος: Η εντυπωσιακή εμφάνιση, η ορμητικότητα, η περηφάνεια και η ταχύτητα.
• Στους στίχους 518-519 ο Πάρης αγωνιά να βγει στη μάχη.
• Ο Έκτορας τελικά αναγνωρίζει την ανδρεία του Πάρη (στ. 522). Βλέποντάς τον έτοιμο να ορμήσει στη μάχη είναι πιο φιλικός μαζί του και αναγνωρίζει τη γενναιότητά του. Δεν παραλείπει, όμως, να ψέξει την οκνηρία του και να του θυμίσει την ευθύνη που έχει γι’αυτόν τον πόλεμο.  Εξηγεί έτσι και τη δική του δύσκολη θέση και θλίψη, όταν ακούει τους Τρώες δίκαια να κατηγορούν τον Πάρη. 
• Ο στίχος 592 είναι επική ειρωνεία.

ΙΙ.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

• Έκτορας: Είναι ώριμος, σοβαρός, υπεύθυνος άνδρας.  Μαχητής και ηγέτης.  Τρυφερός και στοργικός σύζυγος και πατέρας. Λατρεύει τη γυναίκα του και το γιο του και αγωνιά για την τύχη τους. Πάνω από όλα όμως θέτει την τιμή του και τη μοίρα της πατρίδας του. Είναι ακόμα στοχαστικός με κατασταλαγμένες απόψης για τη ζωή και το θάνατο και βεβαίως συμπαραστάτης απέναντι στον αδελφό του.
• Ανδρομάχη: Είναι γυναίκα σοβαρή, τρυφερή, άψογη. Άριστη σύζυγος και μητέρα. Κατανοεί τη θέση του άντρα της και συμμετέχει ολόψυχα μαζί του στην αγωνία του για την τύχη της Τροίας.  Όμως, λαχταράει για την ψυχή τού άντρα της. Φοβάται μη μείνει χήρα και ορφανό το παιδί της. Νιώθει θλίψη και ανασφάλεια και προσπαθεί να πείσει τον άντρα της να μείνει στο παλάτι, ακριβώς επειδή είναι ο μόνος που έχει στη ζωή. Πονά κι αγωνιά, όταν αποχαιρετά τον Έκτορα.

ΙΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Επιβράδυνση: Στους στίχους 377-380 και 414-430  
• Προοικονομία/προσήμανση:

-   Στους στ. 406-413

-   Στους στ. 459-461

-   Στους στ. 502

• Επική ειρωνεία: στίχοι 432, 454-458, 475-48, 529

• Άστοχα ερωτήματα:  στίχοι 377-380
• Παρομοίωση: στίχοι 401 (απλή παρομοίωση), 506-514 (πλατιά παρομοίωση)
• Αναχρονισμός: στίχοι 418
• Σχήμα κύκλου: Η σκηνή συνάντησης του Έκτορα με την Ανδρομάχη αρχίζει και τελειώνει με την εικόνα της δακρυσμένης Ανδρομάχης.
• Τυπικά επίθετα:  λοφοσείστης Έκτορας, λευκόχερη Ανδρομάχη, ασύγκριτη Ανδρμάχη, θείος Αχιλλέας, μέγας Αετίων, θεόμορφος Αλέξανδρος κ.α.

ΙV. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

• Ο ρόλος της Μοίρας. Η Μοίρα είναι παντοδύναμη στη ζωή των ανθρώπων. Στους στίχους 487-489 «δε θα με στείλει άνθρωπος η ώρα μου πριν φθάσει/ και άνρθωπος άμα γεννηθεί, είτε γενναίος είναι/ είτε δειλός, δεν δύναται η μοίρα ν’ αποφύγει» φαίνεται καθαρά η άποψη των ανθρώπων της ηρωικής εποχής για τη μοίρα.
• Ο ρόλος του ανδρός και της γυναίκας στην ομηρική κοινωνία: Ο άντρας έχει την ευθύνη του πολέμου και καλείται να αντιμετωπίσει τους εχθρούς. Αν όμως νικηθεί και θανατωθεί, το πτώμα του λεηλατείται και ταπεινώνεται. Η τύχη των γυναικών των ηττημένων είναι τραγική. Γίνονται λάφυρα και τις παίρνουν ως δούλες, ακόμα κι αν είναι βασίλισσες. Βέβαια, υπήρχε η δυνατότητα να τις εξαγοράσουν με λύτρα. Γενικά, οι γυναίκες παραμένουν στο σπίτι και ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, υφαίνουν ή πηγαίνουν στους ναούς και συμμετέχουν σε κοινές προσευχές.
• «αιδώς» -  ο ρόλος της κοινής γνώμης:  Ο Έκτορας δε θέλει να αποφύγει τη μάχη, επειδή ντρέπεται για την αρνητική  κριτική που θα του κάνουν και οι άντρες της Τροίας αλλά και οι μητέρες των υπερασπιστών της. Ο ήρωας δε θέλει την κατακραυγή της κοινής γνώμης.
• Η οικογένεια στην ομηρική κοινωνία: Ιερός είναι ο θεσμός της οικογένειας. Οι σύζυγοι συνδέονται με αγάπη και τρυφερότητα, ενώ κι οι δύο νιώθουν στοργή για τα παιδιά τους κι ενδιαφέρονται γι’ αυτά. Ο σύζυγος και πατέρας είναι ο προστάτης της οικογένειας, τα παιδιά ήταν το καμάρι των γονέων του-ειδικά για τον πατέρα ο γιος θεωρούνταν η προέκτασή του και η μελλοντική του συνέχεια. Η γυναίκα, από την άλλη, διοικεί το σπίτι και ρυθμίζει τις εργασίες των δούλων. Η ίδια ασχολείται επίσης με τις δουλειές του σπιτιού και δεν ήταν υποτιμητικό ούτε για την ίδια την βασίλισσα. Πάντως ήταν ελεύθερη να βγαίνει από το σπίτι, μια βασίλισσα, όμως, με βρέφος συνοδευόταν πάντα από την τροφό. Οι δούλοι ζουν μαζί με την οικογένεια κάτω από την ίδια στέγη και είναι άνθρωποι εμπιστοσύνης,  ενώ σε μία ειδική  υπηρέτρια ανέθεταν όχι μόνο την επίβλεψη του παιδιού της οικογένειας αλλά και το θηλασμό του στη βρεφική ηλικία.
• Ηρωισμός- πολεμική αρετή- ανδρεία: Μεγάλη σημασία έδιναν οι αρχαίοι στην πολεμική ανδρεία που τους έδινε κοινωνική καταξίωση και καλό όνομα. Το καλό τους όνομα (τη φήμη τους) ενδιαφέρονταν να διατηρήσουν και μετά το θάνατό τους (υστεροφημία).

πηγή: https://users.sch.gr/elnas/joomla2015/index.php/mathimata/arxaia-elliniki-grammateia/omirou-iliada/75-rapsodia-z-369-529-o-ektoras-stin-troia