Μάθημα : ΓΛΩΣΣΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Α1)

ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Μια παράγραφος αναπτύσσεται πάντα με την ακόλουθη δομή:

α. Θεματική περίοδος (Θ.Π.) - πρόλογος της παραγράφου.

β. Λεπτομέρειες - ανάπτυξη της παραγράφου.

γ. Κατακλείδα πρόταση - επίλογος της παραγράφου.

ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ/ΦΡΑΣΕΙΣ

Οι πιο συνηθισμένες συνδετικές ή διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις δηλώνουν:

Επεξήγηση: π.χ. δηλαδή, με άλλα λόγια, ειδικότερα, πιο συγκεκριμένα...
Αντίθεση: π.χ. αν και, εντούτοις, εξάλλου, όμως, άλλωστε, ενώ, ωστόσο,
αντίθετα/αντιθέτως, παρόλο που…
Συμπέρασμα: π.χ. επομένως, συνεπώς, λοιπόν, ώστε, άρα, συμπερασματικά...
Αποτέλεσμα: π.χ. με αποτέλεσμα, ως επακόλουθο…
Αιτία: π.χ. γιατί, επειδή, εφόσον, καθώς…
Παράδειγμα: π.χ. για παράδειγμα, λόγου χάρη....
Προσθήκη: π.χ. επίσης, επιπλέον, επιπρόσθετα, ακόμη…
Χρονική σειρά: π.χ. αρχικά, πρώτον, δεύτερον, έπειτα, στη συνέχεια,
προηγουμένως, αργότερα, τέλος…
Έμφαση: π.χ. ιδιαιτέρως, κυρίως, μάλιστα, βέβαια, αξίζει να αναφερθεί, είναι
ιδιαίτερα σημαντικό…
Επιβεβαίωση: π.χ. πράγματι, βέβαια/βεβαίως, αναμφισβήτητα…

Τα αφηγηματικά, περιγραφικά και επιχειρηματολογικά κείμενα

Περιγραφή

Mε τον όρο περιγραφή εννοούμε την αναπαράσταση μέσα από τον λόγο χώρων, προσώπων, αντικειμένων, φαινομένων κτλ.

• Η περιγραφή ως είδος κειμένου συνδέεται κυρίως με τον ΧΩΡO.
• Ακολουθεί πορεία από το γενικό στο ειδικό, από γενικές εικόνες σε λεπτομερειακές.
• Το σημείο περιγραφής μπορεί να είναι σταθερό, όταν ο συγγραφέας μένει ακίνητος και από εκεί περιγράφει τον χώρο, ή μπορεί να κινείται μέσα στον χώρο.
• Στη γλώσσα της περιγραφής γίνεται χρήση επιθέτων, των ρημάτων είμαι και έχω αλλά ρημάτων που δηλώνουν κατάσταση (βλέπουμε, παρατηρούμε, διακρίνουμε, απεικονίζεται, αποτυπώνεται). Η γλώσσα της περιγραφής χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, ακρίβεια, ζωντάνια και παραστατικότητα.

Αφήγηση

Mε τον όρο αφήγηση εννοούμε την προφορική ή γραπτή παρουσίαση ενός γεγονότος ή μιας σειράς γεγονότων, πραγματικών ή φανταστικών.

• Η αφήγηση οργανώνεται με άξονα τον χρόνο, αλλά οι καταστάσεις συνδέονται αιτιολογικά μεταξύ τους.
• Η αφήγηση ακολουθεί τη δομή που δίνεται στο παρακάτω σχήμα:

Α. Πληροφορίες για τους ήρωες, τον χώρο, τον χρόνο και την κατάσταση από την οποία ξεκινά η αφήγηση

Β. Η εξέλιξη της αφήγησης και η έκβασή της

Γ. Η λύση: η κρίση του αφηγητή για το νόημα της ιστορίας.

• Κύριος χρόνος της αφήγησης είναι ο αόριστος(για συνοπτική διάσταση αφήγησης με ακρίβεια και επιτάχυνση), αλλά χρησιμοποιείται και ο παρατατικός (για μεγαλύτερη διάρκεια στα γεγονότα που αφηγούμαστε).
• Κύριο γνώρισμα της αφήγησης είναι οι συνδετικές λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τη χρονική σειρά των γεγονότων (π.χ. πρώτα, στην αρχή, μετά, ύστερα, αργότερα, στο τέλος αρχικά, κατά τη διάρκεια, εκείνη η στιγμή ) και την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους(π.χ. επειδή, αφού, εξαιτίας, διότι, γι᾽ αυτόν τον λόγο). Επίσης γίνεται χρήση συνωνύμων ή συγγενικών λέξεων ή φράσεων για κάποια λέξη (π.χ. ένα τέτοιο περιστατικό..)

 Επιχείρημα

Με το επιχείρημα (λογικές + ορθές προτάσεις) υποστηρίζουμε τις θέσεις μας ή αντικρούουμε τις θέσεις των άλλων.

Δομή:

Εισαγωγή: Θέση για το θέμα

Κύριο θέμα

(α) Στήριξη της θέσης μας με επιχειρήματα

(β) Αντίκρουση αντίθετης θέσης

Επίλογος

Τελική θέση- συμπέρασμα- προϋποθέσεις για ισχύ

Χρήση λέξεων, που συνήθως εκφράζουν:

Ανάλογη σημασία: επίσης, επιπλέον, φυσικά, βέβαια κλπ.

Πιθανότητα: μπορεί, ενδέχεται, είναι δυνατόν, υποθέτω, είναι ενδεχόμενο

Αιτιολογία: επειδή, γιατί, για το λόγο ότι…

Συμπέρασμα: συνεπώς, άρα, λοιπόν, επομένως κλπ.

Άποψη: πιστεύω, θεωρώ κλπ.

Πηγή: https://filologikos-istotopos.gr/2023/07/22/neoelliniki-glossa-a-gymnasioy-ta-af/ 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ είναι η συμπύκνωση (η απόδοση με σύντομο τρόπο) του βασικού περιεχομένου ενός ευρύτερου κειμένου.

Στην περίληψη στόχος μας είναι να συγκρατήσουμε όλες τις βασικές πληροφορίες διαχωρίζοντας τα ουσιώδη (σημαντικά) στοιχεία από τα επουσιώδη (τα λιγότερο σημαντικά).

    Η περίληψη μπορεί να λάβει πολλές μορφές.

 Μπορεί να είναι ο τίτλος ενός κειμένου, όπως επίσης και η σύντομη απόδοση του περιεχομένου ενός βιβλίου.

Επίσης συναντάται σε ποικίλες περιπτώσεις της καθημερινής ζωής: σε τίτλους ειδήσεων, σε μικρές αγγελίες, σε διαφημίσεις, στα οπισθόφυλλα των βιβλίων, στη σύντομη απόδοση της υπόθεσης ενός θεατρικού έργου ή μιας κινηματογραφικής ταινίας κ.λπ.

Η ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Τα βασικά βήματα για τη συγγραφή περίληψης είναι:

α. Η προσεκτική ανάγνωση του κειμένου.

β. Ο εντοπισμός του θεματικού του κέντρου.

γ. Η μελέτη της δομής της παραγράφου του κειμένου και η υπογράμμιση των λέξεων-κλειδιών.

δ. Η γραφή σύντομων πλαγιότιτλων σε κάθε παράγραφο.

ε. Η γραφή της περίληψης

• Συνθέτουμε και γράφουμε την περίληψη με δικά μας λόγια, χρησιμοποιώντας το θεματικό κέντρο,  τις λέξεις -κλειδιά ,τις σημειώσεις που κρατήσαμε από κάθε παράγραφο ή θεματική ενότητα ή τους πλαγιότιτλους που έχουμε καταγράψει .

•  Η σύνδεση αυτών των συστατικών μερών γίνεται με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων ,που στοχεύουν στο δέσιμο μεταξύ τους των μερών της περίληψης.

• Αποφεύγουμε την επανάληψη στοιχείων που υπάρχουν σε διαφορετικές παραγράφους.

• Προσέχουμε ώστε να ακολουθούμε πιστά την οπτική γωνία και τη θέση του συγγραφέα και να αποδίδουμε το κείμενο χωρίς να το σχολιάζουμε.

• Επίσης, δεν αντιγράφουμε , αλλά αντικαθιστούμε τις έννοιες του κειμένου με συνώνυμες (όπου βέβαια αυτό είναι δυνατό), εκτός αν πρόκειται για ορολογία, οπότε χρησιμοποιούμε τις έννοιες αυτούσιες .

• Χρησιμοποιούμε στη διατύπωσή μας γ΄ πρόσωπο.

• Προσπαθούμε να παραμείνουμε στο όριο λέξεων που μας ζητείται .

Πηγή: https://2stav-glossa.blogspot.com/2017/01/blog-post_11.html

Ονοματική και Ρηματική Φράση

1. Ονοματική Φράση

Ονοματική φράση είναι η φράση που έχει ως κύριο στοιχείο ένα όνομα (ουσιαστικό) ή ένα επίθετο και δεν περιέχει ρήμα. Η ονοματική φράση συνήθως περιγράφει κάτι ή αναφέρεται σε κάτι χωρίς να δηλώνει δράση.

• Παράδειγμα 1: Ο μεγάλος σκύλος
  • Η ονοματική φράση αποτελείται από το επίθετο «μεγάλος» και το ουσιαστικό «σκύλος».
• Παράδειγμα 2: Η ωραία μέρα
  • Εδώ το «η» είναι το άρθρο, το «ωραία» είναι το επίθετο και το «μέρα» το ουσιαστικό.

Η ονοματική φράση μπορεί να έχει επίσης ένα άρθρο και/ή επίθετο που προσδιορίζει το ουσιαστικό.

• Παράδειγμα 3: Ο καλός μαθητής
  • «Ο» είναι το άρθρο, «καλός» το επίθετο και «μαθητής» το ουσιαστικό.

Απλή Ονοματική Φράση

Η απλή ονοματική φράση αποτελείται μόνο από το ουσιαστικό και ενδεχομένως το άρθρο.

Παραδείγματα:

• Το βιβλίο
• Ένας μαθητής
• Η δασκάλα
• Το παιδί

Διευρυμένη Ονοματική Φράση

Η διευρυμένη ονοματική φράση περιλαμβάνει το ουσιαστικό μαζί με προσδιοριστικά στοιχεία (επίθετα, γενικές προσδιοριστικές, προθετικές φράσεις κτλ.), που δίνουν περισσότερες πληροφορίες.

Παραδείγματα:

• Το μεγάλο βιβλίο
• Ένας ευγενικός μαθητής
• Η έμπειρη δασκάλα
• Το παιδί με την κόκκινη μπλούζα
• Ο σκύλος της γειτόνισσας
• Το όμορφο σπίτι στη θάλασσα

2. Ρηματική Φράση

Ρηματική φράση είναι η φράση που περιέχει ρήμα, δηλαδή εκφράζει μια δράση ή κατάσταση. Η ρηματική φράση μπορεί να αποτελείται μόνο από το ρήμα ή να περιλαμβάνει και άλλα στοιχεία που το συνοδεύουν (αντωνυμίες, βοηθητικά ρήματα, κ.ά.).

• Παράδειγμα 1: Τρέχω γρήγορα
  • Το ρήμα «τρέχω» εκφράζει τη δράση και το «γρήγορα» είναι επιρρηματικός προσδιορισμός.
• Παράδειγμα 2: Μιλάει δυνατά
  • Το ρήμα «μιλάει» δηλώνει δράση και «δυνατά» είναι επιρρηματικός προσδιορισμός.

• • Διευρυμένη Ρηματική Φράση

    Η διευρυμένη ρηματική φράση περιλαμβάνει το ρήμα και επιπλέον στοιχεία, όπως:

    • Αντικείμενο (συμπληρώνει το νόημα του ρήματος)
    • Κατηγορούμενο (συμπληρώνει ή χαρακτηρίζει το υποκείμενο ή το αντικείμενο)
    • Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί (δηλώνουν τόπο, χρόνο, αιτία, τρόπο, σκοπό κ.ά.)

    ---

    Στοιχεία Διευρυμένης Ρηματικής Φράσης

    1. Αντικείμενο: Απαντά στο "ποιον;", "τι;", "σε ποιον;".

       • Η Μαρία διαβάζει το βιβλίο.
       • Ο δάσκαλος δίνει συμβουλές.

    2. Κατηγορούμενο: Συνδέεται με το υποκείμενο ή το αντικείμενο μέσω συνδετικών ρημάτων (π.χ. είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, λέγομαι).

       • Η Άννα είναι μαθήτρια.
       • Το φαγητό έγινε νόστιμο.

    3. Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί: Δηλώνουν τις συνθήκες της πράξης.

       • Τρέχει γρήγορα. (προσδιορισμός τρόπου)
       • Πηγαίνουμε στο σχολείο. (προσδιορισμός τόπου)
       • Ήρθε χθες. (προσδιορισμός χρόνου)

    ---

    Παραδείγματα Διευρυμένων Ρηματικών Φράσεων:

    • Η Μαρία έγραψε ένα γράμμα στον φίλο της.
      (ρήμα: έγραψε, αντικείμενο: ένα γράμμα, έμμεσο αντικείμενο: στον φίλο της)

    • Ο Κώστας πήγε χθες στην αγορά.
      (ρήμα: πήγε, προσδιορισμός χρόνου: χθες, προσδιορισμός τόπου: στην αγορά)

    • Τα παιδιά τρέχουν γρήγορα στον κήπο.
      (ρήμα: τρέχουν, προσδιορισμός τρόπου: γρήγορα, προσδιορισμός τόπου: στον κήπο)

Σύγκριση Ονοματικής και Ρηματικής Φράσης

ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ

• επίθετα : ελληνική διατροφή
• αντωνυμίες: κάποια φαγητά
• αριθμητικά: δύο φέτες
• μετοχές: προσεγμένη διατροφή
• επιρρήματα με το οριστικό άρθρο μπροστά του: η κάτω γνάθος
• ουσιαστικά που δηλώνουν εθνικότητα, ηλικία , επάγγελμα, γεωγραφικό όρο, χρονικό όρο, φυσικό φαινόμενο: γιατρός άνθρωπος, Αιγαίο πέλαγος, Κυριακή μέρα, νοτιάς αέρας
• εμπρόθετα ( πρόθεση +(άρθρο)+ ουσιαστικό) πχ: είναι άνθρωπος με μυαλό àείναι μυαλωμένος άνθρωπος

Είναι οι προσδιορισμοί  που  το βασικό τους γνώρισμα είναι ότι βρίσκονται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζουν.

Διάκριση του επιθετικού ή του κατηγορηματικού προσδιορισμού από το κατηγορούμενο

Και ο επιθετικός και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό άμεσα, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου ρήματος (πρδ. 1,2)·
αντίθετα το κατηγορούμενο δίνει μια ιδιότητα σ' ένα ουσιαστικό μέσω του συνδετικού ρήματος (πρδ. 3).

Παραδείγματα:

1. Ο γελαστός Γιώργος θα έρθει μαζί μας. → ο γελαστός = έναρθρο = επιθετικός πρσδ.

2. Ο Γιώργος γελαστός θα έρθει μαζί μας. → γελαστός = άναρθρο = κατηγορηματικός πρσδ.

Ο Γιώργος είναι γελαστός. → γελαστός = μεσολαβεί το συνδετικό ρήμα είναι = κατηγορούμενο

Κλίση ουσιαστικών

❏ Ουσιαστικό ονομάζεται η λέξη που δηλώνει ένα πρόσωπο, ζώο, πράγμα ή μια αφηρημένη έννοια, π.χ. άνθρωπος, δέντρο, μέλισσα, τραπέζι, αγάπη, ελπίδα

✔ Κύρια γνωρίσματα των ουσιαστικών είναι το γένος, ο αριθμός και η πτώση.

✔Τα ουσιαστικά διαφοροποιούνται μορφολογικά (ως προς τις καταλήξεις τους) ανάλογα με το γραμματικό τους γένος σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα. Το γραμματικό γένος άλλοτε συμπίπτει με το φυσικό γένος του ουσιαστικού και άλλοτε όχι. Για παράδειγμα, το ουσιαστικό η γυναίκα έχει φυσικό και γραμματικό γένος θηλυκό, ενώ το κορίτσι έχει φυσικό γένος θηλυκό αλλά γραμματικό γένος ουδέτερο.
✔Είναι κλιτά μέρη του λόγου, σχηματίζουν δηλαδή πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική, κλητική) από τις οποίες οι τρεις πρώτες λέγονται βασικές:

• η ονομαστική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα ποιος, ποια, ποιο ενεργεί ή παθαίνει ή βρίσκεται στην κατάσταση που δηλώνει το ρήμα
• η γενική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τίνος (ποιου, ποιας, ποιου)
• η αιτιατική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τι (ποιον, ποια, ποιο)
• η κλητική είναι η πτώση με την οποία καλούμε ή προσφωνούμε κάποιον, κάποια, κάτι.
 
✔ Τα ουσιαστικά, ανάλογα με τον αριθμό των καταλήξεων που παρουσιάζουν στις βασικές τους πτώσεις, χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

• δικατάληκτα, όταν στις βασικές πτώσεις κάθε αριθμού παρουσιάζουν δύο διαφορετικές καταλήξεις,
π.χ. ο κανόνας, του κανόνα, τον κανόνα, κανόνα
(εν. αρ.: -ας, -α, πληθ. αρ.: -ες, -ων)

• τρικατάληκτα, όταν στις βασικές πτώσεις κάθε αριθμού παρουσιάζουν τρεις διαφορετικές καταλήξεις,
π.χ. η έξοδος, της εξόδου, την έξοδο, οι έξοδοι, των εξόδων, τις εξόδους
(εν. αρ.: -ος, -ου, -ο, πληθ. αρ.: -οι, ων, ους).

Παράλληλα, τα ουσιαστικά διακρίνονται σε:

• ισοσύλλαβα, όταν έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών σε όλες τις πτώσεις,
π.χ. η ελ-πί-δα, της ελ-πί-δας, την ελ-πί-δα, οι ελ-πί-δες, των ελ-πί-δων, τις ελ-πί-δες

• ανισοσύλλαβα (όταν ορισμένες πτώσεις εμφανίζουν μία επιπλέον συλλαβή,
π.χ. το σώ-μα, του σώ-μα-τος, το σώ-μα, τα σώ-μα-τα, των σω-μά-των, τα σώ-μα-τα 

Στο συνημμένο έγγραφο θα βρείτε επαναληπτικές ασκήσεις