Παρουσίαση/Προβολή

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας αφορά τη γνωριμία από τους/τις μαθητές/-τριες του Γυμνασίου γραπτών αρχαιοελληνικών κειμένων, ποικίλων γραμματειακών ειδών, τα οποία μελετώνται σε μορφή και περιεχόμενο. Τα αρχαιοελληνικά κείμενα, σε πρωτότυπο και σε μετάφραση-νεοελληνική απόδοση, αποτελούν «όχημα» συνάντησης του αρχαίου με τον σύγχρονο κόσμο και διαχρονικής θεώρησης της σκέψης και δράσης των Ελλήνων, του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας σε μία ενιαία, ολιστική θεώρηση.

Περαιτέρω επιδίωξη της μελέτης τους είναι, στην εποχή μας, η καλλιέργεια συμπεριφορών, στρατηγικών σκέψης, δεξιοτήτων και συναισθημάτων στους μαθητές και στις μαθήτριες, ως μελλοντικούς ενεργούς πολίτες της Ελλάδας και του κόσμου.

Μαθησιακοί στόχοι

Οι κυριότεροι σκοποί διδασκαλίας του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στο Γυμνάσιο είναι οι εξής:

- Ανθρωπογνωστικός σκοπός: Άξονας αναφοράς, κέντρο μελέτης και ζητούμενο είναι ο άνθρωπος και η δράση του. Μελετώνται οι ιδέες και τα συναισθήματά του, όπως καταγράφονται στα κείμενα, με ζητούμενο την εμβάθυνση στην ανθρώπινη φύση.

- Πολιτιστικός σκοπός: Μελετώνται οι ιδέες και αξίες που διέπουν ιστορικά και διαχρονικά, μέχρι τη συγχρονία, τον ελληνικό πολιτισμό, καθώς και τα συναφή στοιχεία υλικού πολιτισμού, με κύριο ζητούμενο την ανάδειξη της συνέχειάς του και της ενιαίας φυσιογνωμίας του.
- Ειδολογικός σκοπός: Το αρχαιοελληνικό κείμενο μελετάται ως δίοδος ανάπτυξης δεξιοτήτων και ικανοτήτων των μαθητών/-τριών, με κύριο ζητούμενο να αποκτήσουν/καλλιεργήσουν/εξελίξουν δεξιότητες χρήσιμες για το παρόν και το μέλλον.

- Γλωσσικός σκοπός: Η ελληνική γλώσσα προσεγγίζεται και μελετάται με συστηματική αντιπαραβολή της αρχαίας με τη νέα ελληνική, με κύριο ζητούμενο την ανάδειξη της ενιαίας φύσης της και την καλλιέργεια του γλωσσικού αισθήματος των μαθητών/-τριών.
- Κοινωνικο-λειτουργικός σκοπός: Το αρχαιοελληνικό κείμενο μελετάται ως τρόπος καλλιέργειας πολλαπλών και ποικίλων γραμματισμών, οι οποίοι θα ικανοποιήσουν σύγχρονες ανάγκες και θα υποστηρίξουν, μελλοντικά, τον αποτελεσματικό πολίτη.
Τα κυριότερα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα της διδασκαλίας του μαθήματος νοούμενα ως δείκτης υλοποίησης του σκοποθετικού πλαισίου αφορούν την ικανότητα των μαθητών/-τριών:
- Να μελετούν, σταδιακά, κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ασκούμενοι/-ες στη νοηματική ανάγνωσή τους και την ανάδειξη της κεντρικής δομής τους με βάση τους άξονες «πρόσωπα» - «τόπος» - «χρόνος» - «αιτία» - «αποτέλεσμα».
- Να ακολουθούν την πορεία: ανάλυση, εξήγηση, κατανόηση, ερμηνεία καθώς μελετούν το αρχαιοελληνικό κείμενο, ώστε να εθιστούν σε αυτήν ως τεχνική προσέγγισης οποιουδήποτε κειμένου.
- Να συνεξετάζουν τη μορφή και το περιεχόμενο του κειμένου ολιστικά, χωρίς ο ένας τομέας να υπολείπεται του άλλου.
- Να μην αναπαράγουν ως ζητούμενο κανόνες γραμματικής και συντακτικού, αλλά να τους ανακαλούν κάθε φορά που χρειάζεται προκειμένου να κατανοηθεί το κείμενο και στον βαθμό που το κείμενο επιτρέπει, με βάση την κειμενοκεντρική θεώρηση.
- Να αναγνωρίζουν τις σημασιολογικές, γραμματικές και συντακτικές αντιστοιχίες της αρχαίας με τη νέα ελληνική, ώστε η αρχαία ελληνική γλώσσα να μη θεωρείται
«ξένη».
- Να ακολουθούν την πορεία νέα ελληνική - αρχαία ελληνική - νέα ελληνική κατά τη μελέτη του κειμένου.
- Να διαχειρίζονται το εκπαιδευτικό υλικό, έντυπο ή/και ψηφιακό, με σταδιακά μεγαλύτερη ευχέρεια και αποτελεσματικότητα, ερευνώντας, συνδυάζοντας ποικίλες πληροφορίες, επιλέγοντας τα εκάστοτε κατάλληλα δεδομένα για την κατανόηση του κειμένου και τις ερμηνευτικές προεκτάσεις του, ώστε να αναπτύξουν σχετικές δεξιότητες, χρήσιμες για ποικίλα θεματικά πεδία.
- Να ασκηθούν στη σωστή χρήση του γραπτού και προφορικού λόγου της ελληνικής γλώσσας, διατυπώνοντας κανόνες, απόψεις, κρίσεις, προβληματισμούς, ερωτήσεις.
- Να μετατρέπουν τη γνώση σε μεταγνώση αξιοποιώντας τις κατακτήσεις τους από το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας σε άλλα μαθήματα (π.χ. γλωσσική ανάλυση της ορολογίας άλλων μαθημάτων, όπως η Φυσική).
- Να καλλιεργήσουν πολυγραμματισμούς, όπως η κριτική ανάγνωση των κειμένων, η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, η ευαισθητοποίηση σε διεθνή θέματα, η εκτίμηση του θεάτρου και της τέχνης ευρύτερα.

Μέθοδοι διδασκαλίας

Η διδακτική πλαισίωση και ο σχεδιασμός μάθησης της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας αποτελούν διαδικασίες πολυπαραγοντικές, για την περιγραφή των οποίων πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα κύρια φιλοσοφικά ρεύματα που επηρεάζουν την εκπαίδευση στον άξονα της συγχρονίας και προδιαγράφουν ως έναν βαθμό τις μελλοντικές εξελίξεις, τις σύγχρονες αρχές μάθησης και διδασκαλίας και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του μαθήματος, η οποία αφορά το σύνολο των στοιχείων ταυτότητάς του και τον λειτουργικό ρόλο που καλείται να υπηρετήσει στην εκπαίδευση και στο κοινωνικό σύστημα ευρύτερα.
Τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, που επηρεάζουν την εκπαίδευση, απορρέουν κυρίως από τις κατευθυντήριες αρχές του υπαρξισμού, του πραγματισμού και της μετανεωτερικότητας, οι οποίες διαμόρφωσαν ένα πλαίσιο λειτουργίας της σχολικής πραγματικότητας, όπου:
- Τα σχολεία θεωρούνται χώροι διαμόρφωσης ατόμων ικανών να παράγουν γνώση.
- Ο/Η μαθητής/-τρια και τα στοιχεία που προσδιορίζουν την ατομικότητά του/της αποτελούν τον πυρήνα των διαδικασιών διδασκαλίας και μάθησης αλλά και των θεσμικών κειμένων που τις πλαισιώνουν. - Η αποκλειστική παροχή της πληροφορίας δεν αποτελεί πρόταγμα για τη διδασκαλία και τη μάθηση και, ιδιαίτερα, όταν αυτή δεν πείθει, εμφανώς τουλάχιστον,
για την αλληλόδρασή της με τα κοινωνικά δεδομένα. Παράλληλα με την παροχή πληροφορίας επιδιώκεται να καλλιεργούνται στον/στη μαθητή/- τρια οι ηθικές και πνευματικές/νοητικές του/της δυνάμεις και να υποστηρίζεται η πρωταγωνιστική συμμετοχή του/της στη μαθησιακή και τη διδακτική διαδικασία, μέσω της ενεργοποίησής του/της.
- Η σχέση εκπαιδευτικού και μαθητή/-τριας και οι ρόλοι τους αναπλαισιώνονται προς την κατεύθυνση μιας δημιουργικής συνεργασίας.
- Τα γνωστικά αντικείμενα αξιοποιούνται ως μέσο για την ολόπλευρη καλλιέργεια των μαθητών/-τριών και δεν αποτελούν σκοπό ή/και αυτοσκοπό των διαδικασιών διδασκαλίας και μάθησης.
Η θεώρηση της μεθοδολογίας της διδασκαλίας, η οποία αλληλεπιδρά με τη μάθηση, αποδίδεται εύστοχα ως «Λειτουργική Διδακτική». Εκπαιδευτικός και μαθητής/-τρια συν-λειτουργούν με κύρια επιδίωξη τη διερευνητική προσέγγιση της γνώσης και όχι τη μονολογική παροχή της εκ μέρους του/της εκπαιδευτικού και την παθητική και στείρα απομνημόνευσή της εκ μέρους του/της μαθητή/-τριας. Η γνώση, θεωρούμενη ως το
συνολικό αποτέλεσμα της νοητικής, συναισθηματικής και ψυχοκινητικής επίδρασης στον/στη μαθητή/-τρια δεν ανακαλύπτεται με την έννοια της «εφεύρεσης» ή/
και της «γένεσης». Αποκαλύπτεται, όμως, στον/στη μαθητή/-τρια με ενεργητική δική του/της συμμετοχή, την
οποία κατευθύνει ο/η εκπαιδευτικός με ορθό παιδαγωγικά και διδακτικά διάλογο, με υιοθέτηση τεχνικών
ατομικής και συλλογικής/συνεργατικής ενεργοποίησης
και με διαθεματικές διασυνδέσεις. Κύρια επιδίωξη είναι
η κοινωνική αποτελεσματικότητα των μελλοντικών πολιτών, που θα κατέχουν την πληροφορία και θα έχουν καλλιεργήσει και οικειοποιηθεί, αντίστοιχα, δεξιότητες και
γραμματισμούς, ώστε να ανταποκριθούν σε μελλοντικές
απαιτήσεις.
Βάσει της παραπάνω αδρής αποτύπωσης των κατευθύνσεων/απαιτήσεων των διαδικασιών διδασκαλίας και
μάθησης και λαμβάνοντας υπόψη:
α) ότι η βαθμίδα του Γυμνασίου αποτελεί υποχρεωτική εκπαίδευση, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει ένα
ποσοστό μαθητών/-τριών οι οποίοι/οποίες «δυνάμει»
μπορεί να ολοκληρώσουν τη σχολική εκπαίδευση χωρίς
να έχουν διαμορφώσει μια όσο το δυνατόν πληρέστερη
εικόνα για τα διδασκόμενα γνωστικά αντικείμενα, και
μεταξύ αυτών και για το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής
Γλώσσας και Γραμματείας, και
β) ότι το μάθημα αποτελεί ένα νέο αντικείμενο για
τους/τις μαθητές/-τριες του Γυμνασίου, το οποίο μάλιστα, θεωρείται απαιτητικό και, επιπλέον, δεν πείθει εύκολα για την κοινωνική χρηστικότητά του,
το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της
Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στο Γυμνάσιο υιοθετεί τις ακόλουθες γενικές αρχές και τεχνικές
διδασκαλίας και μάθησης:
- Η ελληνική γλώσσα είναι ενιαία και το μάθημα της
Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας υποστηρίζει τη διαμόρφωση επαρκών φυσικών ομιλητών/-τριών
της ελληνικής γλώσσας.
Με αφετηρία την παραπάνω παραδοχή, το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών αναδεικνύει τον ενιαίο χαρακτήρα της
ελληνικής γλώσσας και προτείνει την αντιπαραβολική
διδασκαλία της αρχαίας με τη νέα ελληνική, με αφετηρία
τη νέα ελληνική. Η προτεινόμενη πορεία προσέγγισης
της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, λεξιλογικά, μορφολογικά και συντακτικά, είναι η ανίχνευση της κεκτημένης
γνώσης του/της μαθητή/-τριας σχετικά με το εκάστοτε
προς διδασκαλία και μάθηση γλωσσικό φαινόμενο, από
τα προηγούμενα χρόνια μαθητείας του/της, ώστε να διαπιστωθεί ο βαθμός κατάκτησης στοιχείων του γλωσσικού συστήματος. Η ήδη κεκτημένη γνώση, οικεία στον/
στη μαθητή/- τρια, χρησιμοποιείται ως εφαλτήριο για
την αναλογική και επαγωγική προσέγγιση της αρχαίας
ελληνικής, ώστε να μη θεωρείται από τα ελληνόπουλα
«ξένη» γλώσσα. Η επιστροφή στη νέα ελληνική, αφού
εντοπιστούν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις
δύο μορφές, και αφού εξηγηθεί το εκάστοτε γλωσσικό
φαινόμενο, κρίνεται βοηθητική, ώστε να υποστηριχθεί,
επιπλέον, η συνειδητοποίηση του ενιαίου χαρακτήρα
της ελληνικής γλώσσας.

- Η επιλογή και ο συνδυασμός περισσότερων της μιας
μεθόδου ή/και τεχνικής για τη διδασκαλία του μαθήματος, είναι η κύρια κατεύθυνση της μεθοδολογικής πλαισίωσης του μαθήματος.
Το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών δεν απορρίπτει καμία
επιστημονική άποψη, ενώ, παράλληλα, δεν εξιδανικεύει καμία. Δεδομένων των ποικίλων χαρακτηριστικών
και αναγκών των μαθητών/-τριών, των διαφορετικών
κλίσεων και επιλογών τους, της πολυπολιτισμικής σύγχρονης κοινωνικής σύνθεσης, της ανάγκης για καλλιέργεια στους/στις μαθητές/-τριες πλήθους δεξιοτήτων, οι
οποίες θα υποστηρίξουν τους νέους γραμματισμούς, της
απαίτησης για διδακτική και μαθησιακή εξισορρόπηση
του «τι» της πληροφορίας, του «πώς» της κατάκτησής
της και του «πού» της αξιοποίησής της, συμβατικά ή
μεταγνωστικά, και της προβληματικής γύρω από την
επικαιροποίηση της διδακτικής και μαθησιακής προσέγγισης των αρχαιοελληνικών κειμένων, η μονομέρεια και
η «αυθεντία» της μίας θέσης έναντι των άλλων κρίνεται
ακατάλληλη. Ο/Η εκπαιδευτικός δε δεσμεύεται και δεν
του/της επιβάλλεται κάποια άποψη. Του/της προτείνεται, όμως, να συνθέσει, να συνδυάσει, να απορρίψει, να
κρίνει, να διαμορφώσει, να εφαρμόσει, να δοκιμάσει
και τελικά να επιλέξει εκείνα τα στοιχεία από καθεμία
από τις επιστημονικές προτάσεις για τη διδασκαλία του
μαθήματος που ταιριάζουν περισσότερο στους/στις μαθητές/-τριές του, στον ίδιο/στην ίδια, στο μάθημα και
στις συνθήκες της σχολικής μονάδας. Ο/Η εκπαιδευτικός
αναδεικνύεται σε ρυθμιστή της διδασκαλίας του/της,
αυτενεργώντας σε ένα ευρύ πλαίσιο καθοδήγησης και
πλαισίωσής της.
- Η παροχή πληροφορίας και η καλλιέργεια δεξιοτήτων
προτείνεται να αλληλοσυμπληρώνονται δημιουργικά
κατά τη διδασκαλία και μάθηση του μαθήματος, χωρίς
ακύρωση της μιας έναντι της άλλης.
Η άσκηση των μαθητών/-τριών στους κανόνες μορφής
και σύνταξης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας αποτελεί
τμήμα του μαθήματος χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να παρέχεται στείρα, χωρίς παράλληλη καλλιέργεια
δεξιοτήτων, οι οποίες θα υποβοηθήσουν την παγίωση
της πληροφορίας.
Ανάλογα, η καλλιέργεια δεξιοτήτων στους/στις μαθητές/-τριες δεν κρίνεται ως αποτελεσματική χωρίς
την προϋπόθεση της πληροφορίας, εφόσον αυτό που
καλούνται τις περισσότερες φορές να διαχειριστούν
αποτελεσματικά οι μαθητές/-τριες είναι η ίδια η πληροφορία, η οποία πρέπει να κατακτάται και να εδραιώνεται
ως γνώση, ώστε να εξελίσσεται σε δεξιότητες.
- Η αξιοποίηση αρχαιοελληνικών κειμένων είτε σε πρωτότυπη γλωσσική μορφή είτε σε μετάφραση/νεοελληνική απόδοση, στο πλαίσιο του μαθήματος, δεν αποτελεί
λόγο διάκρισης του μαθήματος σε δύο διαφορετικά και
διακριτά πεδία αναφοράς, σαν να πρόκειται για δύο ανεξάρτητα μεταξύ τους μαθήματα.
Το παρόν Πρόγραμμα Σπουδών επιδιώκει να αναδείξει το ενιαίο του μαθήματος και την κοινή πορεία μεθοδολογικής και διδακτικής προσέγγισης των κειμένων,
ανεξάρτητα από τη γλωσσική μορφή τους. Το αρχαιοελληνικό κείμενο, και στις δύο μορφές του, μελετάται και ως μορφή και ως περιεχόμενο. Το κείμενο σε πρωτότυπη μορφή, το οποίο έχει ταυτοποιηθεί με τη μελέτη της
γλώσσας, ανιχνεύεται και ως περιεχόμενο αναδεικνύοντας τα θεματικά του κέντρα, τη δράση των προσώπων,
τον τόπο, τη σχέση του με το περικείμενό του με τη βοήθεια κατάλληλων εργαλείων και τεχνικών. Το κείμενο
σε μετάφραση/νεοελληνική απόδοση, από την πλευρά
του, προσεγγίζεται και γλωσσικά είτε στη νεοελληνική
μορφή είτε με τη συμβολή παραθεμάτων. Αποφεύγεται,
έτσι, η ταυτοποίηση του αρχαίου ελληνικού κειμένου με
το γλωσσικό σύστημα της αρχαίας ελληνικής και, από την
άλλη, η αίσθηση ότι το κείμενο σε νεοελληνική απόδοση
δεν είναι αρχαιοελληνικό.
- Η ανάγνωση των κειμένων, συνεχής ή διακοπτόμενη,
θεωρείται σημαντική τεχνική διδασκαλίας και μάθησης
καθώς εξοικειώνει τον/τη μαθητή/-τρια με το κείμενο,
συμβάλλοντας στην επικοινωνία και τον διάλογο μαζί
του

Διδάσκοντες

Παναγιώτης Στούρας

Προτεινόμενα συγγράμματα

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2238/Archaia-Elliniki-Glossa_G-Gymnasiou_html-empl/