Τα σύμβολα στη Λογοτεχνία

Σύμβολα εντοπίζονται σε όλο το σώμα της λογοτεχνίας, ελληνικής και ξένης. Μπορεί η παρουσία τους να είναι πιο εμφανής στην ποίηση, αλλά τα χρησιμοποιεί κατά κόρον και η πεζογραφία με τους δικούς της τρόπους και για τους δικούς της σκοπούς.

Βασικό χαρακτηριστικό των συμβόλων είναι η διαχρονικότητά τους.

Η χρησιμοποίησή τους προσδίδει στα κείμενα: πύκνωση νοημάτων, πρωτοτυπία και, παράλληλα, καθιστά τη λογοτεχνική γραφή δεκτική πολλών ερμηνειών.

Σύμβολα που συναντάμε συχνά στη λογοτεχνία:

• Μια παλιά λ.χ. άμαξα με άλογα μπορεί να γίνει ένα σύμβολο που να εκφράζει το χρώμα, την ατμόσφαιρα, την ιδιαιτερότητα και το διαφορετικό τρόπο ζωής αλλοτινών και περασμένων εποχών, μέσα από την οποία εκφράζει ο ποιητής τη νοσταλγία του για το παρελθόν.
• Ο Παρθενώνας είναι το σύμβολο των Αθηνών.
• Ο Λευκός Πύργος το σύμβολο της Θεσσαλονίκης.
• Το περιστέρι είναι το σύμβολο της ειρήνης. Επίσης, συμβολίζει την ελευθερία, την αγνότητα, την πρόνοια, και την πίστη στο Θεό.
• Το αηδόνι στον Σεφέρη («Ελένη») συμβολίζει τη μουσική αρτιότητα.
• Η τρίαινα συμβολίζει το θαλασσινό θεό Ποσειδώνα.
• Ο σταυρός είναι το σύμβολο του χριστιανισμού (αλλά και του μαρτυρίου).
• Στην ποιητική σύνθεση του Κ. Παλαμά «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου», το βασικό πρόσωπο της ποιητικής γραφής, δηλαδή ο Γύφτος, λειτουργεί ως ένα σύμβολο που εκφράζει την ελεύθερη, την ανυπότακτη και την απροσκύνητη ψυχή και συνείδηση· είναι ο άνθρωπος «ο χαλαστής και ο πλάστης».
• Οι Βάρβαροι στον Καβάφη συμβολίζουν την ανάγκη και επιθυμία για αλλαγή και επιστροφή σε προγενέστερες μορφές διαβίωσης αλλά και την απλοποίηση της κοινωνικής ζωής. .
• Η Ιθάκη συμβολίζει τους στόχους που θέτει ο καθένας στη ζωή του.
• Τα τείχη το αίσθημα του εγκλωβισμού.
• Η Αλεξάνδρεια, η πόλη του Καβάφη, συμβολίζει όλα όσα έχουμε επιθυμήσει και αποκτήσει  με αγώνα στη ζωή μας, καθώς και ό,τι  πρέπει να στερηθούμε όταν δυστυχώς φτάσει η στιγμή της ήττας στη ζωή μας.
• O ήλιος γίνεται το κατ’ εξοχήν σύμβολο της ποιητικής τεχνικής και ενώνει υπό την εποπτεία του τον κόσμο. Συμβολίζει τη δικαιοσύνη, την ελπίδα, τη γνώση, την αλήθεια, το πανανθρώπινο ιδεώδες, τη χαρά, την εθνική δικαίωση, το φως…
• Η ελληνική θάλασσα ήταν πάντα ένα από τα πιο αγαπημένα θέματα των νεοελλήνων λογοτεχνών. Άλλοτε ήρεμη, άλλοτε φουρτουνιασμένη ήταν σταθερή πηγή έμπνευσης. Στην ποίηση του Κ. Βάρναλη εκφράζει την επιθυμία του ποιητή να φύγει μακριά από τα βάσανα της καθημερινής ζωής. Στον Α. Καρκαβίτσα («Λόγια της πλώρης») την περιπέτεια και «αληθινή ζωή». Στον Ν. Βρεττάκο την αγάπη για τη ζωή. Στον Ο. Ελύτη («Μαρία Νεφέλη») τις πολλές αντιθέσεις.  
• Τα βιβλικά πρόσωπα (Ιώβ, Χριστός, Μαρία/Παναγία) και τα τοπωνύμια (Γολγοθάς) αισθητικοποιούν αναλόγως τα πάθη του ανθρώπου.
• Το πιάνο στον Ρίτσο συμβολίζει το αίσθημα της διάλυσης, της καταστροφής.
• Το ρόδο είναι ένα διαχρονικό σύμβολο στην ποίηση και τη λογοτεχνία που εκφράζει την αισιοδοξία, τη δημιουργικότητα και τη χαρά της ζωής. Το ματωμένο, από την άλλη, είναι μία λέξη που χαρακτηρίζει την νεοελληνική ιστορία, εκφράζοντας τον πόνο, την αγωνία, τις τραγωδίες που έχει ζήσει αυτός ο λαός και έχει αποτυπωθεί ως σύμβολο σε δεκάδες έργα, ποιήματα και πεζογραφήματα που έχουν μείνει διαχρονικά.
• Οι Κύκλωπες και οι Λαιστρυγόνες συμβολίζουν τις φοβίες των ανθρώπων.
• Φωτιά: συμβολίζει τη λύτρωση ή την κάθαρση.
• Το μήλο υπάρχει σε πολλούς μύθους, θρύλους (μήλο της έριδος στην Ιλιάδα, μήλα Εσπερίδων, βιβλικό μήλο της Εύας, χρυσό μήλο της Κασσιανής). Είναι σύμβολο της αιώνιας νεότητας. Της απαγορευμένης γνώσης. Της επιθυμίας. Και του πειρασμού. 
• Η πόρτα αποτελεί το «µεταίχµιο» ανάµεσα στον εγκλεισµό και στην έξοδο σε µια λυτρωτική κατάσταση. Ακόμη, αποτελεί το σύμβολο της απόφασης του καθενός να αποδεχτεί τις προκλήσεις που του επιφυλάσσει η ζωή.
• ΧΡΩΜΑΤΑ:  ΚΟΚΚΙΝΟ: συμβολίζει την αγάπη, το ανθρώπινο συναίσθημα, τη ζωή και το πάθος.

ΑΣΠΡΟ:  συμβολίζει την αγνότητα, την αθωότητα και την πνευματικότητα.

ΜΑΥΡΟ: συμβολίζει το θάνατο και την θνητότητα.

Πηγές:

1. Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, ΟΕΔΒ
2. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ,Αλέξανδρος Αργυρίου
3. https://www.schooltime.gr
4. https://neoplanodion.gr
5. https://www.literature.gr
6. https://alexgger.blogspot.com
7. https://www.kee.gr
8.