Οι ραψωδίες α – δ αποτελούν το τμήμα εκείνο της Οδύσσειας που καλείται «Τηλεμάχεια». Ειδικότερα, στη ραψωδία α περιλαμβάνονται γεγονότα που τοποθετούνται την 1η μέρα του έπους.

Το προοίμιο της Οδύσσειας

Στίχοι α 1-13: Το κυρίως (α΄) προοίμιο → Παρουσίαση του

                                                                           Οδυσσέα

Στίχοι α 14-25: Το β΄ προοίμιο → Η αρχή της ιστορίας του ήρωα

                                                                (εξιστόρηση περιπετειών)

α΄ προοίμιο (α 1-13)

«τον άντρα»: Δεν αναφέρεται το όνομα του ήρωα, γιατί οι προσδιορισμοί που ακολουθούν «φωτογραφίζουν» τον Οδυσσέα:

Παρουσίαση Οδυσσέα → Χαρακτηριστικές ιδιότητες ήρωα:

Χρονικός προσδιορισμός: Το ποιητικό παρελθόν της Οδύσσειας (διάρκεια: 9+ έτη) παρουσιάζεται στο α΄ προοίμιο.

(α 3) Η αρχή της περιπλάνησης του ήρωα, όταν εκπόρθησε την Τροία.

(α 11) Ο χαμός των συντρόφων, όταν έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου και χάθηκαν.

Το ποιητικό παρόν της Οδύσσειας (διάρκεια: 41 ημέρες) παρουσιάζεται στο

β΄ προοίμιο (α 14-25)

Η Μούσα (Καλλιόπη) διηγείται τις περιπέτειες του ήρωα, αλλά όχι με τη χρονολογική τους σειρά.

Ξεκινάει από τη στιγμή που οι υπόλοιποι ήρωες επέστρεψαν στα σπίτια τους (α 14-15).

Πού βρίσκεται ο Οδυσσέας; Στο νησί Ωγυγία (ΚΑΛΥΨΩ).

* Το β΄ προοίμιο κλείνει τη στιγμή που οι θεοί αποφασίζουν ΤΟ ΝΟΣΤΟ του ήρωα στην Ιθάκη

                   [Απουσιάζει ο Ποσειδώνας – αναφέρεται ο θυμός του προς τον ήρωα]

Επιπλέον, γίνεται αναφορά στους αγώνες που τον περιμένουν στην Ιθάκη.

Λίγες πληροφορίες ακόμα…

Βοηθητικές ερωτήσεις

Γιατί ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα; Η επίκληση στη Μούσα δεν πρέπει να θεωρηθεί μια τυπική υποχρέωση του ποιητή· υποκρύπτει μια βαθιά πίστη των ποιητών, ότι η δημιουργία τους ξεπερνούσε τις ανθρώπινες δυνατότητες και επομένως απαιτούσε την υποστήριξη κάποιας θεϊκής δύναμης.

Μούσες: Οι Μούσες στην αρχαία ελληνική μυθολογία είναι εννέα αρχαίες θεότητες. Ο Απόλλωνας ήταν ο ηγέτης τους (Απόλλων Μουσηγέτης). Ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης και προστάτιδες της τέχνης. Συγκεκριμένα:

Λόγοι επίκλησης της Μούσας: α) το έργο του θα αποκτήσει κύρος αφού θα είναι θεόπνευστο, β) για ένα τόσο δύσκολο έργο απαιτείται η βοήθεια της προστάτιδας της επικής ποίησης, γ) θα τον βοηθήσει η θεά να μην ξεχάσει να αναφερθεί σε όλα όσα σχετίζονται με το θέμα, δ) θα τον φωτίσει για όσα δε γνωρίζει αφού δεν ήταν παρών, ιδίως για όσα συνέβησαν στον κόσμο των θεών.

Ποιος είναι ο κύριος ήρωας του έργου; Ο άνδρας ο πολύτροπος. ® Αυτός που βρίσκει τρόπους να ξεπερνά τα εμπόδια και να πετυχαίνει το στόχο του. Το επίθετο αυτό χαρακτηρίζει τον Οδυσσέα. Επομένως, από την αρχή του έπους γίνεται αναφορά σε αυτόν, αν κι όχι με το όνομα του και οι ακροατές γνωρίζουν ότι ο ποιητής αναφέρεται σε αυτόν.

Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζουν οι περιπέτειες του ήρωα; Οι περιπέτειες του Οδυσσέα ξεκινούν από τη στιγμή που πάτησε το ιερό κάστρο της Τροίας. Με αυτή την αναφορά ο ποιητής μας υποδηλώνει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα στην πτώση της πόλης (βλ. Δούρειο Ίππο). Η πόλη ήταν ιερή γιατί την είχε κτίσει ο Ποσειδώνας μαζί με τον Απόλλωνα.

       Από ποιο στίχο φαίνεται ότι ο ήρωας μας είναι πολυταξιδεμένος; Αναφέρει ο ποιητής ότι ο Οδυσσέας «έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές», δηλ. γνώρισε τον τρόπο σκέψης και τις διαθέσεις πολλών ανθρώπων.

       Γιατί οι σύντροφοι του Οδυσσέα χαρακτηρίζονται «νήπιοι και μωροί»; Επειδή δεν κατάλαβαν τις συνέπειες της πράξης τους, που επέφερε τελικά και το θάνατο τους στερώντας τους το «νόστιμον ήμαρ». 

       Ποιο σφάλμα διέπραξαν οι σύντροφοι του Οδυσσέα; Έφαγαν τα βόδια του θεού Ήλιου.

       Πώς επηρέασε η πράξη των συντρόφων τον ήρωα μας; Ο Οδυσσέας έμεινε μόνος του να παλεύει για την επιστροφή του. Η παρακοή, λοιπόν, των συντρόφων αποδυνάμωσε και την προσπάθεια του ήρωα.

       Ποια ήταν η διπλή επιθυμία του Οδυσσέα; Είχε «πόθο διπλό», να επιστρέψει στην πατρίδα του και να είναι μαζί με τη γυναίκα του.

       Ποια αντίθεση διακρίνετε μεταξύ του Οδυσσέα και των άλλων ηρώων της Τροίας; Όλοι οι άλλοι ήρωες επέστρεψαν, ο Οδυσσέας ακόμα αγωνίζεται.

       Γιατί έπρεπε να τιμωρηθούν οι σύντροφοι; Επειδή στην Οδύσσεια υπάρχει η αντίληψη της ατομικής ευθύνης καθενός για τις πράξεις του. Ισχύει, επίσης, το ομηρικό ηθικό σχήμα: Ύβρις (αλαζονική συμπεριφορά ανθρώπων προς θεούς) ® Νέμεσις (οργή θείου) ® Τίσις (εκδίκηση θείου με τιμωρία).

      Πώς ξεκινά (στ. 1) και πώς κλείνει (στ. 13) την εισαγωγή του ο ποιητής; Ζητώντας από τη θεά να επιλέξει το σημείο έναρξης της ιστορίας. Αρχίζει, δηλαδή, και τελειώνει με τον ίδιο τρόπο, αναφερόμενος στη μούσα. Η τεχνική αυτή ονομάζεται «σχήμα κύκλου».

     Ανταποκρίνεται η Μούσα στην επίκληση του ποιητή και με ποιον τρόπο; Ναι, από το στ. 14 ξεκινά η αφήγηση («τότε λοιπόν…»), από τη στιγμή που οι άλλοι τρωικοί ήρωες είχε επιστρέψει στις πατρίδες τους, ενώ ο Οδυσσέας ήταν αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς. Επομένως, η Μούσα δεν ξεκινά την αφήγηση της από την αρχή – τα γεγονότα δεν αναφέρονται με τη χρονική τους σειρά, αλλά από ένα σημείο που όρισε η θεά. Η τεχνική αυτή, όταν η αφήγηση ξεκινά στη μέση των πραγμάτων ονομάζεται «in medias res» και έχει την έννοια ότι επιλέγεται ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο της ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης αναφέρονται όσα προηγήθηκαν.

     Γιατί ο Οδυσσέας χαρακτηρίζεται «θεϊκός»; Λόγω των εξαιρετικών ικανοτήτων του που θεωρούνταν δοσμένες από τους θεούς. 

     Ποιοι εμποδίζουν τον νόστο του Οδυσσέα και ποιοι αποφάσισαν να τον βοηθήσουν; Ο Ποσειδώνας (για να τον εκδικηθεί) και η Καλυψώ (επειδή τον θέλει για άντρα της) εμποδίζουν τον Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη. Οι υπόλοιποι θεοί τον συμπονούν επειδή βασανίζεται τόσα χρόνια και επιθυμούν πλέον να τον βοηθήσουν.

    Ποιος θεός βασανίζει τον ήρωα; Για ποιο λόγο; Ο Ποσειδώνας έχει οργισθεί με τον Οδυσσέα επειδή τύφλωσε το γιο του, τον Πολύφημο, Κύκλωπα που είχε φυλακίσει τους συντρόφους του Οδυσσέα και τους έτρωγε έναν-έναν. 

    Πότε σταματά η οργή του θεού εναντίον του Οδυσσέα; Όταν ο ήρωας πατάει το χώμα της Ιθάκης. Ο Ποσειδώνας μπορεί να βασανίσει τον Οδυσσέα στο δικό του χώρο, της θάλασσας, όπου και βρίσκεται η δικαιοδοσία του.

    Γιατί ο Όμηρος μας αποκαλύπτει από την αρχή ότι τελικά ο Οδυσσέας θα επιστρέψει στην Ιθάκη; Δε χάνεται έτσι όλη η μαγεία τη υπόθεσης;    Οι μύθοι σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο ήταν γνωστοί σε όλους. Όλοι δηλαδή γνώριζαν ότι τελικά ο Οδυσσέας έφτασε στην πατρίδα του. Αυτό που ενδιέφερε λοιπόν ήταν ο τρόπος που είχαν συνδέσει οι ραψωδοί τις ιστορίες και το ύφος της αφήγησης και όχι τόσο η κατάληξη της ιστορίας.