Ορισμοί λέξεων
Όταν θέλεις να ορίσεις μια λέξη, δηλαδή να αποδώσεις τη σημασία της, ακολουθείς τρία βήματα:
α) βάζεις τη λέξη στην ‘οικογένεια’ με την οποία μοιράζεται παρόμοια χαρακτηριστικά.
β) Βρίσκεις τη διαφορά αυτής της λέξης από άλλες που ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Για παράδειγμα: H καρέκλα είναι ένα κάθισμα (οικογένεια) για ένα άτομο (διαφορά)… (γιατί αν κάθονται πολλά… είναι καναπές!!!)
γ) Τέλος, μιλάς για τις ‘ιδιότητες’ της λέξης την οποία θέλεις να ορίσεις: α) για το υλικό από το οποίο φτιάχνεται, β) για το σχήμα (στρογγυλό, τετράγωνο…) ή τη μορφή που έχει (επίπεδο, τριχωτό…), γ) για το πώς/πού έχει φτιαχτεί ή από ποιον έχει φτιαχτεί και δ) για το σκοπό για τον οποίο υπάρχει ή για το αποτέλεσμα που επιφέρει. Για παράδειγμα:
Τι είναι πίτσα;
H πίτσα είναι ένα είδος γρήγορου φαγητού (οικογένεια) που ψήνεται στον φούρνο (διαφορά). Η βάση της είναι φτιαγμένη από ζυμάρι πάνω στο οποίο βάζουμε διάφορα υλικά που θεωρούμε νόστιμα, όπως τυρί, ζαμπόν, μανιτάρια και χυμό ντομάτας (από τι φτιάχνεται). Συνήθως, η πίτσα είναι στρογγυλή και λεπτή και την κόβουμε σε τριγωνικά κομμάτια (πώς φτιάχνεται). Ο καθένας μπορεί να φτιάξει πίτσα: από τoν μάγειρα και τον φούρναρη μέχρι τον μπαμπά και τη μαμά… ακόμα κι εγώ που είμαι παιδί μπορώ να φτιάξω πίτσα (από ποιον φτιάχνεται). Αρκεί να θέλω να χορτάσω την κοιλίτσα μου και να ευχαριστήσω τη γεύση μου με πεντανόστιμα υλικά (για ποιο σκοπό)!
Όσα περισσότερα στοιχεία σκεφτείς τόσο πληρέστερος θα είναι ο ορισμός που θα δώσεις!
Oι οικογένειες των λέξεων
Μπορείς να ενώσεις με μια γραμμή τις παρακάτω λέξεις με την "οικογένεια" στην οποία ανήκουν;
έντομο
μαγειρικό σκεύος
έπιπλο
είδος υπόδυσης
μεταφορικό μέσο
είδος ληστή
Μπορείς να βρεις: α) την οικογένεια στην οποία ανήκουν οι παρακάτω λέξεις και β) τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσά τους;
Οικογένεια Διαφορά
Προσπάθησε να δώσεις τους ορισμούς των παρακάτω λέξεων και να τους παρουσιάσεις στo ακροατήριο της τάξης
Περιγραφικοί Ορισμοί
Μερικές φορές μπορείς να δώσεις παραδείγματα μέσα από τα οποία αποκαλύπτεται μια έννοια ή να περιγράψεις τις συνθήκες μέσα στις οποίες εκδηλώνεται. Εδώ, η φαντασία μπορεί να σε οδηγήσει να δημιουργήσεις μικρά έργα τέχνης και να "ζωγραφίσεις" όμορφες εικόνες, κυρίως, όταν μιλάς για αφηρημένες έννοιες και συναισθήματα!!! Με αυτόν τον τρόπο, μπορείς να κάνεις χρήση των ρητορικών σχημάτων της επαναφοράς και της επιφοράς. Για παράδειγμα:
Tι είναι άνοιξη;
Άνοιξη είναι να μαδάς μια μαργαρίτα και να κόβεις παπαρούνες. Άνοιξη είναι να καλωσορίζεις χελιδόνια που χτίζουνε φωλιές. Άνοιξη είναι να σε χαϊδεύει ο ήλιος και να μην καίγεσαι. Άνοιξη είναι να γελάς σαν μικρό παιδί και μαζί να γελά η φύση.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Όταν ορίζεις μια έννοια δεν επαναλαμβάνεις λέξεις της ίδιας οικογένειας. Για παράδειγμα: …ζωή είναι να ζεις…
Τι είναι ζωή;
Ένα μωρό γεννιέται. Αυτό είναι ζωή.
Ένα σύννεφο κυνηγάει το άλλο. Αυτό είναι ζωή.
Ένα λουλουδάκι ανθίζει στον κήπο. Αυτό είναι ζωή. Ένα παιδί κάνει ποδήλατο στο πάρκο. Αυτό είναι ζωή.
Όταν επαναλαμβάνεις στην αρχή της πρότασης τις ίδιες λέξεις, τότε χρησιμοποιείς το ρητορικό σχήμα της επαναφοράς.
Όταν επαναλαμβάνεις στο τέλος της πρότασης της ίδιας λέξης, τότε το ρητορικό σχήμα λέγεται επιφορά.
Μπορείς τώρα να δημιουργήσεις περιγραφικούς ορισμούς για τις παρακάτω λέξεις-έννοιες;
ειρήνη
πόλεμος
αγάπη
φιλία
φτώχεια
πλούτος
οικονομική κρίση
ελευθερία
εμπιστοσύνη
καλοσύνη
σεβασμός
λύπη
ταξίδι
παιδί
παραμύθι
μουσική
ντιμότητα
αλήθεια
ψέμα
καθαριότητα
μοναξιά
ρατσισμός
λειψυδρία
ισότητα
χειμώνας
καλοκαίρι
απεργία
ανεργία
δικαίωμα
σχολείο
τιμωρία
φόβος
Δημιουργικοί ορισμοί των λέξεων
Το πώς ορίζεις μια λέξη είναι δική σου επιλογή. Αν υπακούσεις στη φαντασία σου μπορείς να δημιουργήσεις πρωτότυπους ορισμούς. Αρκεί μόνο να τοποθετήσεις τη λέξη, να τη μεταφέρεις σε μια διαφορετική οικογένεια από την αναμενόμενη. Αυτό κάνουν και οι ποιητές. Για παράδειγμα, στους στίχους που ακολουθούν ο ποιητής τοποθετεί την ποίηση στην οικογένεια των παιχνιδιών.
Κι η ποίηση: ένα παιχνίδι
που τα χάνεις όλα,
για να κερδίσεις ίσως
ένα άπιαστο αστέρι.
(Τάσος Λειβαδίτης)
Έτσι, φτιάχνουμε μεταφορές. Αρκεί να ορίσουμε μια λέξη με χαρακτηριστικά μιας διαφορετικής οικογένειας. Για παράδειγμα, μπορούμε να ορίσουμε τη λέξη ανάπτυξη με χαρακτηριστικά της οικογένειας των λουλουδιών.
«Για μένα η ανάπτυξη μοιάζει με ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Όπως ένα τριαντάφυλλο ομορφαίνει ένα μπουκέτο λουλουδιών με το χρώμα του και το άρωμά του έτσι και η ανάπτυξη μπορεί να κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη και πιο όμορφη σε διάφορους τομείς. Χάρη στην ανάπτυξη της επιστήμης έχουν ανακαλυφθεί τόσες θεραπείες και φάρμακα που σώζουν ανθρώπους από επικίνδυνες ασθένειες. Όμως, όπως ένα τριαντάφυλλο, έτσι και η ανάπτυξη έχει τα αγκάθια της. Πολλές φορές οι άνθρωποι δεν σκεφτόμαστε ότι στο βωμό της ανάπτυξης θυσιάζουμε τη φύση και το περιβάλλον. Καυσαέρια, τοξικά αέρια που βγαίνουν από τις καμινάδες των εργοστασίων μολύνουν τον αέρα που αναπνέουμε και τα νερά των ποταμών και των θαλασσών. Ναι, για μένα η ανάπτυξη είναι ένα κόκκινο τριαντάφυλλο με αγκάθια!»
Προσπάθησε, τώρα, να φτιάξεις τους δικούς σου δημιουργικούς ορισμούς των λέξεων: χαρά, δημοκρατία, αγάπη. Χρησιμοποίησε οικογένειες όπως λουλούδια, καιρικά φαινόμενα, φαγητά, παιχνίδια κ.α.