Μάθημα : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (Β1,Β2)
Κωδικός : 1001090301
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
1. Γ΄ κλίση ουσιαστικών α. Ακατάληκτα διπλόθεμα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος)
(ύλη από την 14η εν. της Α' τάξης)
| Ενικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |
|---|---|---|
| ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ. |
ὁ γέρων τοῦ γέροντος τῷ γέροντι τὸν γέροντα (ὦ) γέρον |
οἱ γέροντες τῶν γερόντων τοῖς γέρουσι (< γέροντ-σι) τοὺς γέροντας (ὦ) γέροντες |
Παρατηρήσεις
• Η κλητική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη από το ασθενές (βραχύ) θέμα. Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Αρχαία Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς.
• Σύμφωνα με τα ουσιαστικά αυτά κλίνεται το αρσενικό γένος των μετοχών ενεστώτα του ρ. εἰμί (ὤν, οὖσα, ὄν) και των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύων, λύουσα, λῦον), καθώς και το αρσενικό γένος της μετοχής μέλλοντα των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύσων, λύσουσα, λῦσον).
• Όμως οι μετοχές σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (ὤν, λύων, λύσων)
Ημιφωνόληκτα
α. Υγρόληκτα 
| Ενικός αριθμός | ||
|---|---|---|
| μονόθεμα | διπλόθεμα | |
| ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
σωτήρ σωτῆρ-ος σωτῆρ-ι σωτῆρ-α σῶτερ |
πράκτωρ πράκτορ-ος πράκτορ-ι πράκτορ-α πρᾶκτορ |
| Πληθυντικός αριθμός | ||
| οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
σωτῆρ-ες σωτήρ-ων σωτῆρ-σι(ν) σωτῆρ-ας σωτῆρ-ες |
πράκτορ-ες πρακτόρ-ων πράκτορ-σι(ν) πράκτορ-ας πράκτορ-ες |
Συγκοπτόμενα διπλόθεμα υγρόληκτα
| Ενικός αριθμός | ||
|---|---|---|
| ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
πατὴρ πατρ-ὸς πατρ-ὶ πατέρ-α πάτερ |
ἀνὴρ ἀνδρ-ὸς ἀνδρ-ὶ ἄνδρ-α ἄνερ |
| Πληθυντικός αριθμός | ||
| οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ |
πατέρ-ες πατέρ-ων πατρ-ά-σι(ν) πατέρ-ας πατέρ-ες |
ἄνδρ-ες ἀνδρ-ῶν ἀνδρά-σι(ν) ἄνδρ-ας ἄνδρ-ες |
| Ενικός αριθμός | ||||
|---|---|---|---|---|
| ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ |
Δημήτηρ Δήμητρ-ος Δήμητρ-ι Δήμητρ-α Δήμητερ |
μήτηρ μητρ-ὸς μητρ-ὶ μητέρ-α μήτερ |
γαστὴρ γαστρ-ὸς γαστρ-ὶ γαστέρ-α γαστὴρ |
θυγάτηρ θυγατρὸς θυγατρὶ θυγατέρ-α θύγατερ |
| Πληθυντικός αριθμός | ||||
| αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ |
δεν έχει |
μητέρ-ες μητέρ-ων μητρ-ά-σι(ν) μητέρ-ας μητέρ-ες |
γαστέρ-ες γαστέρ-ων γαστρ-ά-σι(ν) γαστέρ-ας γαστέρ-ες |
θυγατέρ-ες θυγατέρ-ων θυγατρ-ά-σι(ν) θυγατέρ-ας θυγατέρ-ες |
β. Σιγμόληκτα 1. Αρσενικά
Πρόκειται για κύρια ονόματα σε -ης (γεν. -ους), όπως το Ἀριστοφάνης, και -κλῆς (γεν. -κλέους), όπως το Περικλῆς.
| Ενικός αριθμός | ||
|---|---|---|
| ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ |
Ἀριστοφάνης Ἀριστοφάνους Ἀριστοφάνει Ἀριστοφάνη Ἀριστόφανες |
Περικλῆς Περικλέους Περικλεῖ Περικλέα Περίκλεις |
2. Ουδέτερα ακατάληκτα
Στα ουσιαστικά αυτά το αρχικό θέμα (σε -εσ) στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού μετατρέπεται σε -ος. Σε όλες τις άλλες πτώσεις αποβάλλεται το -σ- και επέρχονται συναιρέσεις.
| Ενικός αριθμός | ||
|---|---|---|
| τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ |
ἔδαφος ἐδάφους ἐδάφει ἔδαφος ἔδαφος |
(< ἐδάφεσ-ος) (< ἐδάφεσ-ι) |
| Πληθυντικός αριθμός | ||
| τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ |
ἐδάφη ἐδαφῶν ἐδάφεσι(ν) ἐδάφη ἐδάφη |
|
Σχηματισμός οριστικής παρακειμένου υπερσυντέλικου μ.φ.
Σχηματισμός οριστικής υπερσυντελίκου μ.φ.
| παρακείμενος | υπερσυντέλικος |
|---|---|
| βε-βούλευ-μαι βε-βούλευ-σαι βε-βούλευ-ται βε-βουλεύ-μεθα βε-βούλευ-σθε βε-βούλευ-νται |
ἐ-βε-βουλεύ-μην ἐ-βε-βούλευ-σο ἐ-βε-βούλευ-το ἐ-βε-βουλεύ-μεθα ἐ-βε-βούλευ-σθε ἐ-βε-βούλευ-ντο |
Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου αφωνόληκτων ρημάτων μ.φ.
Όπως συμβαίνει και στον μέλλοντα και τον αόριστο, τα αφωνόληκτα ρήματα ακολουθούν γενικά την κλίση των φωνηεντόληκτων, όμως ο χαρακτήρας τους επηρεάζεται από την κατάληξη. Έτσι, η κλίση της οριστικής των συντελικών χρόνων διαμορφώνεται ως εξής:
| ουρανικόληκτα | χειλικόληκτα | οδοντικόληκτα | |||
|---|---|---|---|---|---|
| ρ. τάττομαι | ρ. γράφομαι | ρ. κομίζομαι | |||
| παρακείμενος | υπερσυντέλικος | παρακείμενος | υπερσυντέλικος | παρακείμενος | υπερσυντέλικος |
| τέταγμαι τέταξαι τέτακται τετάγμεθα τέταχθε τεταγμένοι, -αι, -α εἰσίν |
ἐτετάγμην ἐτέταξο ἐτέτακτο ἐτετάγμεθα ἐτέταχθε τεταγμένοι, -αι, -α ἦσαν |
γέγραμμαι γέγραψαι γέγραπται γεγράμμεθα γέγραφθε γεγραμμένοι, -αι, -α εἰσίν |
ἐγεγράμμην ἐγέγραψο ἐγέγραπτο ἐγεγράμμεθα ἐγέγραφθε γεγραμμένοι, -αι, -α ἦσαν |
κεκόμισμαι κεκόμισαι κεκόμισται κεκομίσμεθα κεκόμισθε κεκομισμένοι, -αι, -α εἰσίν |
ἐκεκομίσμην ἐκεκόμισο ἐκεκόμιστο ἐκεκομίσμεθα ἐκεκόμισθε κεκομισμένοι, -αι, -α ἦσαν |
1. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου
Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι:
α. Το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε το φαινόμενο της ταυτοπροσωπίας.
Οὗτοι ἐθέλουσιν ὑπὲρ πατρίδος θνῄσκειν (αυτοί θέλουν αυτοί να πεθάνουν).
β. Διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο και πάντοτε σε αιτιατική. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε το φαινόμενο της ετεροπροσωπίας.
Οἴομαι πάντας ὑμᾶς γιγνώσκειν τὰ ῥηθέντα (εγώ νομίζω ότι εσείς γνωρίζετε).
Το υποκείμενο μιας μετοχής βρίσκεται στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση με τη μετοχή.
Από την άποψη του υποκειμένου της, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι συνημμένη ή απόλυτη.
α. Συνημμένη χαρακτηρίζεται μια επιρρηματική μετοχή, όταν το υποκείμενό της έχει και άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση.
Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ στρατιῶται παρεσκευάσαντο πρὸς μάχην (η φράση οἱ στρατιῶται, που είναι υποκείμενο της μετοχής ἀκούσαντες, είναι και υποκείμενο του ρήματος παρεσκευάσαντο).
β. Απόλυτη χαρακτηρίζεται μια επιρρηματική μετοχή, όταν το υποκείμενό της δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση. Σε μια τέτοια περίπτωση, αν παραλείψουμε τη μετοχή, το υποκείμενό της περιττεύει στην πρόταση:
Ἐστράτευσαν ἐπ' αὐτοὺς οὐδεμιᾶς διαφορᾶς πρότερον ὑπαρχούσης (το υποκείμενο διαφορᾶς της μετοχής δεν έχει καμία άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση).
Παρατηρήσεις
Μόνο η επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι απόλυτη.
Η απόλυτη μετοχή βρίσκεται σε πτώση γενική, εάν ανήκει σε προσωπικό ρήμα, η αιτιατική, εάν ανήκει σε απρόσωπο ρήμα.