Μάθημα : ΙΛΙΑΔΑ (Β1,Β2)

Ραψ. Α, 105-188

Η σύγκρουση Αγαμέμνονα- Αχιλλέα

Ι.  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ- ΔΟΜΗ

1^ος λόγος Αγαμέμνονα(στ. 106-121):

• Αποκαλεί τον Κάλχα «μάντη κακών» (είχε προφητεύσει παλαιότερα τη θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα)
• Τον κατηγορεί. Η αγανάκτηση του Αγαμέμνονα δείχνει όχι μόνο μνησικακία και εκδικητικότητα αλλά και τάση για μετάθεση ευθυνών. Στην ουσία τα βάζει με τον μάντη γιατί δεν μπορεί να τα βάλει με το θεό.
• Παρουσιάζει τις αρετές της Χρυσηίδας: ιδανικός τύπος γυναίκας της εποχής. Τη συγκρίνει με την Κλυταιμνήστρα (νόμιμη σύζυγός του και βασίλισσα). Με αυτό τον τρόπο εξηγείται:

-   γιατί δεν την επέστρεψε στον πατέρα της

-   το ότι θα την επιστρέψει δείχνει την μεγαλοψυχία του, αφού θυσιάζει κάτι πολύτιμο για το καλό του στρατεύματος.

υποχωρεί ο Αγαμέμνονας με όρους όμως:

-   υποχωρεί στους θεούς κι όχι στους ανθρώπους (στ. 117)

-   ζητά να του δώσουν άλλο δώρο (στ. 119). Εδώ φαίνεται ο εγωκεντρικός και εγωιστικός του χαρακτήρας (Βέβαια είναι ζήτημα ηθικής τάξης να αποκατασταθεί ο ηγέτης. Εδώ όμως εξυπηρετείται και η οικονομία του έργου. Πώς αλλιώς θα επέλθει η σύγκρουση; )

• Τον λόγο κανονικά έπρεπε να τον πάρει ο μάντης Κάλχας, γιατί αυτόν προσβάλλει ο Αγαμέμνονας. Απαντά, όμως, ο Αχιλλέας γιατί:

-   ο ποιητής δε θέλει να εκθέσει τον Κάλχα που είναι ιερό πρόσωπο. Ένας μάντης δεν πέφτει στο επίπεδο των άλλων, ούτε σε διενέξεις και φιλονικίες.

-   εξυπηρετεί την οικονομία του έργου (πρέπει να οδηγηθούμε στη σύγκρουση Αγαμέμνονα-Αχιλλέα)

-   ο Αχιλλέας έχει υποσχεθεί με όρκο να προστετεύσει τον μάντη.

1^ος λόγος Αχιλλέα (στ.122-130):

• Αν και είναι αγανακτησμένος και ξαφνιασμένος από ό,τι άκουσε («τί λέγεις;»), προσπαθεί να μιλήσει ήρεμα. Από τη μια λοιπόν τον αποκαλεί «ένδοξε Ατρείδη», του αποδίδει, δηλαδή, τιμή και από την άλλη «περισσά φιλόπλουτε», δηλαδή τον κατηγορεί.
• Η επιχειρηματολογία του στηρίζεται στην αντικειμενική πραγματικότητα: δεν υπάρχουν λάφυρα (στ. 125). Μάλιστα η χρήση του πληθυντικού («πήραμε», «ξανακάμομε») δηλώνει πως η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική.
• Του υπόσχεται όμως (αόριστα) ότι θα ανταμειφθεί στο μέλλον (στ. 129-130). Οι στίχοι αυτοί 129-130 είναι ταυτόχρονα και μια προσήμανση για την άλωση της Τροίας.

2^ος λόγος Αγαμέμνονα (στ. 131-148):

• Υπογραμμίζει ότι δε θα ανεχθεί να εξαπατηθεί. Μεταφέρει, λοιπόν, την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο.
• Είναι απαιτητικός («δώρο ισότιμο της αρεσιάς μου»)
• Είναι απειλητικός («θα έρθω με το χέρι μου να πάρω»)
• Είναι υπερόπτης και αλαζονικός (χρησιμοποιεί την εξουσία που έχει, παρεμβαίνει στη σφαίρα επιρροής των άλλων αρχηγών τους οποίους δείχνει να αγνοεί και να μη σέβεται).
• Επιδεικνύει ευσέβεια (θα την επιστρέψει τη Χρησηίδα στον πατέρα της και θα προσφέρει εκατόμβη (στ. 142-148)
• Προτείνει μάλιστα αρχηγός της πρεσβείας για την επιστροφή της κόρης να είναι ο ίδιος ο Αχιλλέας. Υπό άλλες συνθήκες μια τέτοια πρόταση θα ήταν τιμητική για τον Αχιλλέα. Αλλά

-    ο τρόπος με τον οποίο προτείνεται από τον Αγαμέμνονα («συ Πηλείδη», «ω τρομερέ και μόνε») γίνεται μέσα σε κλίμα αυταρχικότητας.

-   Ακούγεται σαν προκλητική ειρωνεία που φορτίζει την ατμόσφαιρα.

• Ο Αγαμέμνονας δεν προσέβαλε μόνο τον Αχιλλέα. Απείλησε πως θα πάρει είτε το δώρο του Οδυσσέα είτε ακόμα και του Αίαντα. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση η αντίδραση του Αχιλλέα και μόνο εξυπηρετεί την οικονομία του έργου.

2^ος λόγος Αχιλλέα (στ. 149-172)

• Ο Αχιλλέας είναι οργισμένος, επιθετικός και προκλητικός (αποκαλεί τον Αγαμέμνονα «πανουργότατε», «μ’ αναίδεια ενδυμένε», «αναίσχυντε», «σκυλοπρόσωπε»)
• Υπογραμμίζει πως η πανελλήνια εκστρατεία στην Τροία έγινε για λόγους οικογενειακούς (στ. 159-160) πράγμα που φαίνεται να έχει ξεχάσει ο Αγαμέμνονας («λησμονημένα τα’ χεις). Τον θεωρεί αγνώμων και αχάριστο.
• Νιώθει κατ’ εξακολούθηση αδικημένος (στ. 164 «και ίσα με σε δεν έχω εγώ δώρο καλό ποτέ μου» και στ. 167-168 «εγώ κι αν τύχει μοιρασμός, τρανό συ παίρνεις δώρο/ κι εγώ με δώρο μικροστό και αγαπητό γυρίζω)
• Απειλεί (στ. 170 «στην Φθίαν τωρ’ αναχωρώ»)
• Η αντιπαράθεση γίνεται πια προσωπική.

3^ος λόγος Αγαμέμνονα (στ. 173-188):

• Αδιαφορεί για την απειλή («Φύγε, αν το θέλεις,...εγώ δεν σε παρακαλώ»)
• Τον περιφρονεί τον Αχιλλέα και εξυψώνει τους άλλους αρχηγούς ενώ τονίζει πως έχει δίπλα του τον Δία («κοντά μου υπάρχουν...Κρονίδης»). Η αναφορά στο Δία λειτουργεί ως στήριγμα για τους άλλους αρχηγούς (έχει δηλαδή την προστασία του Δία ο Αγαμέμνονας). Είναι όμως και επική ειρωνεία, γιατί γνωρίζουμε ότι ο Δίας θα εγκαταλείψει τους Αχαιούς προκειμένου να ικανοποιήσει τον Αχιλλέα.
• Είναι επθετικός προς τον Αχιλλέα («και...είσαι ο μισητός μου») (Κάποτε ο Αχιλλέας είχε θυμώσει με τον Αγαμέμνονα, επειδή δεν τον είχε καλέσει πρώτο σε ένα συμπόσιο στην Τένεδο).
• Υποβαθμίζει τον Αχιλλέα («κι αν είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρο»)
• Είναι απειλητικός (θα πάρει τη Βρησηίδα). Όπως ο θεός Απόλλωνας του παίρνει τη Χρησηίδα, έτσι κι εκείνος θα πάρει από τον Αχιλλέα τη Βρησηίδα.
• Κάνει επίδειξη δύναμης (στ. 187) και δίνει ένα μάθημα εκφοβισμού και στους άλλους αρχηγούς (στ. 188)

ΙΙ.  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

• Αγαμέμνονας: Στην ουσία ο χαρακτηρισμός του έχει δοθεί κατά την ανάλυση του περιεχομένου. Αξίζει να παρατηρήσουμε πως ο Αγαμέμνονας είναι αυτός που μετατρέπει την αντιπαράθεση σε προσωπική σύγκρουση.
• Αχιλλέας:   Και για τον Αχιλλέα οι χαρακτηρισμοί έχουν δοθεί κατά την ανάλυση του περιεχομένου. Στον 1^ο λόγο του μιλά ως εκπρόσωπος του στρατού. Η αντιπαράθεσή του είναι «αντικειμενική». Στο 2^ο λόγο του μιλά προσωπικά και η αντιπαράθεση γίνεται προσωπική-υποκειμενική.

ΙΙΙ.  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Επική ειρωνεία: στ. 176

• Προοικονομία: στ. 129-130
• Ο αγώνας λόγων:  Πρόκειται για τους λόγους που προηγούνται της μονομαχίας δύο ηρώων. Είναι στην ουσία μονομαχία με λόγια.
• Οικονομία έπους: υποχώρηση του Αγαμέμνονα με όρους, απαντά ο Αχιλλέας και όχι ο Κάλχας.

ΙV. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

• Συνήθως τα λάφυρα την εποχή εκείνη ήταν μια σημαντική πηγή πλουτισμού. Στα λάφυρα περιλαμβάνονταν γυναίκες, ζώα, αντικείμενα από πολύτιμα υλικά. Τα λάφυρα μοιράζονταν με κλήρο. Ο αρχηγός όμως του στρατού έπαιρνε επιπλέον μερίδιο, το βασιλικό μερίδιο. Τις γυναίκες τις χρησιμοποιούσαν ως δούλες και τους άντρες συνήθως τους σκότωναν, επειδή η πώλησή τους ήταν δύσκολη όσο δεσμεύονταν από την πολιορκία και δύσκολα μετακινούνταν .
• Ο ιδανικός τύπος γυναίκας της εποχής: Ο Αγαμέμνονας προβάλλει ιδιαίτερα την αξία της Χρησηίδας. Τη συγκρίνει μάλιστα με τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα που είναι η νόμικη και βασίλισσα. Η Χρησηίδα παραπέμπει στον ιδανικό τύπο της εποχής του ποιητή. Είναι α) όμορφη (καλοφτιαγμένο σώμα, ψηλή, ωραίο παράστημα, επιβλητική εμφάνιση) β) έξυπνη και γ) χρυσοχέρα.

V. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η έννοια της τιμής:  Η προσβολή της τιμής είναι στην ουσία το υπόβαθρο της σύγκρουσης Αγαμέμνονα – Αχιλλέα. Τα λάφυρα ήταν σημαντικά όχι μόνο ως υλικά αγαθά, αλλά και ως ένδειξη τιμής σε όποιον τα αποκτούσε. Σήμαιναν ότι αναγνωριζόταν η αξία του ως πολεμιστής. Η αφαίρεσή τους ήταν προσβολή της τιμής του ήρωα.  Για τον Αχιλλέα η έννοια της τιμής συνδέεται με την αξία του ως πολεμιστής, ενώ για τον Αγαμέμνονα η έννοια της τιμής συνδέεται  με το κύρος που του δίνει η εξουσία του. [Να σημειώσουμε εδώ πως στην Αθήνα του 5^ου αι. π.Χ. «άτιμος» ονομάζεται εκείνος που στερείται των πολιτικών του δικαιωμάτων].

πηγή: https://users.sch.gr/elnas/joomla2015/index.php/mathimata/arxaia-elliniki-grammateia/omirou-iliada/69-rapsodia-a-105-188-i-sygkrousi-agamemnona-axillea