Μάθημα : ΙΛΙΑΔΑ (Β1,Β2)

Η ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑ (ραψωδία Γ, ΣΤΙΧΟΙ 121-244) 

Ανάλυση – σχολιασμός ενότητας

Τόπος : Το δωμάτιο της Ελένης, τα τείχη της Τροίας, το πεδίο μάχης έξω από τα τείχη

Χρόνος : 22η μέρα της Ιλιάδας

Πρόσωπα : Ίρις (με τη μορφή της Λαοδίκης), Ελένη, γέροντες Τρώες, Πρίαμος.

Η ενότητα της Ιλιάδας Γ 122-244 ονομάζεται τειχοσκοπία. Η λέξη λέξη προέρχεται από τα συνθετικά «τεῖχος» και «σκοπῶ».. Η ενότητα πήρε αυτή την ονομασία επειδή η Ελένη παρακολουθεί την προετοιμασία για τη μονομαχία ανάμεσα στον Πάρη και το Μενέλαο από τα τείχη της Τροίας.

Ο ποιητής προσπαθεί να μας υποβάλει την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου.

ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

1. 121-160 : ειδοποίηση της Ελένης και μετάβαση της στα τείχη.
2. 161-177 : Συνάντηση και συζήτηση Πρίαμου και Ελένης.
3. 177-190 : Συζήτηση για τον Αγαμέμνονα.
4. 191-224 : Συζήτηση για τον Οδυσσέα και τον Μενέλαο.
5. 225-235 : Συζήτηση για τον Αίαντα και τον Ιδομενέα.
6. 236-244 : Αναφορά της Ελένης στο αδέρφια της Κάστορα και Πολυδεύκη.

Στην ενότητα υπάρχει εναλλαγή αφήγησης (διευκολύνει την εξέλιξη της υπόθεσης), περιγραφής (δίνει εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων)   και διαλόγου (βοηθά στην ηθογράφηση των προσώπων). Ειδικά για την περιγραφή των προσώπων χρησιμοποιούνται εικόνες, παρομοιώσεις τυπικά επίθετα και σύνθετες λέξεις.

Η σκηνή της τειχοσκοπίας

• Όλη η ενότητα λειτουργεί ως επιβράδυνση, καθώς καθυστερεί την πραγματοποίηση της «βουλής» του Δία (πρέπει να καλυφθεί ο χρόνος για να πραγματοποιηθούν οι θυσίες και οι όρκοι στο πεδίο της μάχης, πριν τη μονομαχία).
• Δίνονται πληροφορίες για κάποιους σημαντικούς αρχηγούς των Αχαιών.
• Γίνονται γνωστοί κάποιοι μύθοι αναγκαίοι για την πλοκή του έργου.
• Ξαναζωντανεύει η αρπαγή της Ελένης η οποία προβάλλεται ως το έπαθλο της μονομαχίας.
• Χρησιμοποιείται η ομορφιά της Ελένης ως κίνητρο και αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο.

Βίντεο από ταινία: Η αρπαγή της Ελένης με τη βοήθεια της Αφροδίτης

Η είδηση της Ίριδας στην Ελένη

Η είδηση για τη μονομαχία Πάρη-Μενελάου θα φθάσει στην Ελένη με θεϊκή παρέμβαση: της τη μεταφέρει η Ίριδα με τη μορφή της αδερφής του Πάρη την ώρα που η Ελένη σχεδιάζει στο υφαντό της τον πόλεμο που γίνεται για χάρη της. Ο διάλογος φανερώνει ότι οι άνθρωποι του παλατιού συμπεριφέρονταν με αγάπη στην Ελένη. Η Ίριδα κατόρθωσε να ξυπνήσει στην Ελένη τη λαχτάρα για τον πρώτο της άνδρα και νοσταλγία για την πατρίδα της και τους δικούς της ανθρώπους. Έτσι η Ελένη τρέχει στις Σκαιές Πύλες για να δει τη μονομαχία.

Οι γέροντες-προεστοί της Τροίας και ο Πρίαμος

• Η ομορφιά της Ελένης παρουσιάζεται έμμεσα με τους γέροντες να θαμπώνονται και να μαγεύονται από την αύρα και την ομορφιά αυτής της υπέροχης γυναίκας και να πλέκουν το εγκώμιο της. (περιγραφική ικανότητα του Ομήρου)
• Βέβαια οι ίδιοι εκφράζουν και τη ρεαλιστική άποψη: η Ελένη πρέπει να γυρίσει στην πατρίδα της για να μη πάθουν και άλλες συμφορές εξαιτίας της.
• Η συζήτηση με τον Πρίαμο δείχνει ότι οι άνθρωποι του παλατιού είχαν αποδεχτεί την Ελένη στην οικογένεια τους. Ο Πρίαμος φέρεται στην Ελένη φιλικά, της μιλάει με πατρική αγάπη και τα λόγια του δείχνουν ότι την έχει απαλλάξει από τις ευθύνες της για τον πόλεμο. Είναι ένας άνθρωπος που τον χαρακτηρίζει η αρχοντιά, η ευγένεια και η ανωτερότητα. Για τον Πρίαμο οι θεοί είναι αυτοί που ευθύνονται για όλα. Την καλεί ακόμα να δει από τα τείχη τον πρώην άνδρα της και άλλους συγγενείς και φίλους.
• Η Ελένη μιλάει με άνεση, οικειότητα και εκφράζει το σεβασμό της στον Πρίαμο. Όμως τα λόγια της δείχνουν πως νιώθει ένοχη, είναι μετανιωμένη, πικραμένη και νοσταλγεί τους δικούς της ανθρώπους.

Απαντήσεις της Ελένης

• Παρουσιάζει τον Αγαμέμνονα: κραταιός, βασιλιάς καλός, ανδρείος πολέμαρχος.
• Παρουσιάζει τον Οδυσσέα: δεν έχει το ηγεμονικό παράστημα του Αγαμέμνονα, κατάγεται από την Ιθάκη, είναι πανούργος και εύστροφος.
• Παρέμβαση του Αντήνορα: και ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας ξεχωρίζουν για τη σύνεση τους, ο Μενέλαος ήταν πιο εντυπωσιακός και γλυκομίλητος. Ο Οδυσσέας ήταν φοβερός ρήτορας.
• Παρουσιάζει τον Αίαντα και τον Ιδομενέα που ήταν παλιός οικογενειακός φίλος και η παρουσία του της θυμίζει παλιές καλές στιγμές.
• Η Ελένη αναφέρεται στα αδέρφια της Κάστορα και Πολυδεύκη που δεν τους βρίσκει μέσα στο πλήθος και αναρωτιέται για την απουσία τους: επική ειρωνεία: η Ελένη αγνοεί ότι τα αδέρφια της έχουν πεθάνει ενώ οι ακροατές το γνωρίζουν.

Ελένη

Η Ελένη είχε κερδίσει τη συμπάθεια της βασιλικής οικογένειας και ήταν αποδεκτή από όλα τα μέλη της. Υφαίνει και δείχνει ότι είναι μια προκομμένη και χρυσοχέρα γυναίκα. Είναι μια γυναίκα με αυτοπεποίθηση, που συμπεριφέρεται άνετα και εμφανίζεται χωρίς φόβο μπροστά στους πρωτογέροντες της Τροίας. Συμπεριφέρεται με σεβασμό στον Πρίαμο και απαντάει στις ερωτήσεις του παρουσιάζοντας με επαινετικά λόγια τους αρχηγούς των Αχαιών δείχνοντας έτσι περήφανη για την καταγωγή της. Αισθάνεται το κακό που προκάλεσε, νιώθει τύψεις και εκφράζει μεταμέλεια και συντριβή. Δείχνει να αναγνωρίζει τα λάθη της αλλά συμπεριφέρεται με αξιοπρέπεια και περηφάνια χωρίς να νιώθει ταπεινωμένη.

«ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ»

Ενώ όλοι περιμένουμε την εφαρμογή του σχεδίου που έχει δρομολογήσει ο Δίας προς ικανοποίηση του αιτήματος της Θέτιδας για τη δικαίωση και ανάδειξη της αξίας του Αχιλλέα, με το βομβαρδισμό των Αχαιών με ήττες, αυτή ανακόπτεται και επιβραδύνεται έτσι η εξέλιξη της δράσης. Ο ποιητής επινοεί την «τειχοσκοπία».

Η οικονομία του έπους  και η τειχοσκοπία

Λογικά δεν υπάρχει αμφιβολία πως η μονομαχία θα ταίριαζε περισσότερο στην αρχή του πολέμου, μόλις οι Αχαιοί έφτασαν στα τρωικά ακρογιάλια και προτού χυθεί τόσο αίμα και από τις δύο πλευρές. Ο ποιητής μας την τοποθέτησε ωστόσο σκόπιμα στην αρχή του έργου του, που ρητά αναφέρεται στο δέκατο χρόνο του πολέμου με το σκοπό να υποβάλει στον ακροατή, μαζί με άλλα επεισόδια (κατάλογος πλοίων _Β’, Αγαμέμνονος επιπώλησις _ Δ΄…), την αίσθηση πως βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου και έτσι να δώσει στο έργο του την εικόνα ολόκληρης της 10χρονης εκστρατείας. Εξάλλου και στη Β ραψωδία μας έχει δώσει το μακρύ κατάλογο των εμπολέμων μαζί με τις δυνάμεις τους.

Ο ακροατής από την άλλη, δέχεται με ικανοποίηση και ενδιαφέρον τη μονομαχία των δύο ανδρών, η οποία δε θα φέρει βέβαια τη λύση στο έργο, όμως είναι στην ψυχή του δίκαιη και άργησε ως τώρα να γίνει.

Η τειχοσκοπία ως επινόηση του ποιητή-τι επιτυγχάνει με αυτή

Όλο το κομμάτι των στίχων 121-244 πρέπει να είναι μία ωραία επινόηση του ποιητή με την οποία επιτυγχάνει: επιβραδύνει την εφαρμογή του σχεδίου του Δία -παράταση της αγωνίας και ίσως να κερδίζει ο ποιητής χρόνο για κάτι. Να εμφανίσει την Ελένη, που αποτελεί τρόπον τινά το έπαθλο της μονομαχίας. Να δείξει τις διαθέσεις της και την επιθυμία της να γυρίσει στην Ελλάδα και στον πρώτο της σύζυγο, που προϊδεάζει και για την τελική λύση και έκβαση της Ιλιάδας. Να δείξει τις διαθέσεις του Πρίαμου και των δημογερόντων και επομένως όλων των Τρώων για τη γυναίκα αυτή. Να μας παρουσιάσει και να μας γνωρίσει με τους κυριότερους αρχηγούς των Αχαιών που θα δράσουν στις μάχες που θα ακολουθήσουν και οι οποίοι μνημονεύονται στον «Κατάλογο». Η παρουσίαση με λεπτομέρειες των αρχηγών μας τους γνωρίζει καλύτερα. Τεχνικότατα ο ποιητής αποφεύγει να βάλει την Ελένη ή τον Πρίαμο να ρωτούν για τον Αχιλλέα και για την απουσία του, που αφήνει να νοηθεί ότι θα την είχαν πληροφορηθεί.

Έτσι με την τειχοσκοπία (Η ποιητική λειτουργία της τειχοσκοπίας):

1. Απομακρύνει τον αναγνώστη από το αχαϊκό στρατόπεδο και του προσφέρει μία εποπτική εικόνα του τρωικού πεδίου όπου διεξάγονται οι πολεμικές επιχειρήσεις. Η παρακολούθηση του στρατοπέδου πάνω από τα τείχη δημιουργεί την εντύπωση ενός αρχαίου θεάτρου, ενώ παράλληλα ολοκληρώνει και την παρουσίαση των αντίπαλων δυνάμεων, η οποία ξεκίνησε στη ραψωδία Β με τον Κατάλογο των νεών.
2. Επιτείνει την ψευδαίσθηση πως βρισκόμαστε στις αρχές του πολέμου.  Έτσι, ενώ ο πόλεμος έχει ήδη εννέα χρόνια αρχίσει, δείχνει πως όλα αρχίζουν μόλις τώρα.
3. Διευρύνει τον αφηγηματικό ορίζοντα του έπους του καθώς προσπερνά τουλάχιστον προσωρινά το κεντρικό θέμα του έργου του που είναι ο θυμός του Αχιλλέα και παρουσιάζει εποπτικά το σύνολο των δύο εμπολέμων.
4. Αποκαλύπτει μέσα από τα λόγια του Πριάμου τους πραγματικούς υπαίτιους αυτού του πολέμου, τους θεούς, και απαλλάσσει την Ελένη από το στίγμα της ενοχής.

Η ποιητική λειτουργία της εμφάνισης της Ελένης:

Η παρουσία της επιβάλλεται για τις ανάγκες της οικονομίας του έπους.

• Προβάλλεται και σχολιάζεται η εκθαμβωτική ομορφιά της από τους πρωτογέροντες των Τρώων, οπότε και δικαιώνεται ο πόλεμος που έγινε για χάρη της.
• Παρουσιάζονται από την ίδια στον Πρίαμο οι ηγετικές φυσιογνωμίες του ελληνικού στρατεύματος.
• Παρουσιάζεται η άλλη πλευρά της, αυτή της γυναίκας που έχει μετανιώσει, έχει τύψεις για την πράξη της και νοσταλγία για την πατρίδα της και τα αγαπημένα της πρόσωπα.

πηγή: https://lambrinim.wordpress.com/2015/12/22/%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%B1-%CF%81%CE%B1%CF%88%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CE%B3-121-244-%CE%B7-%CF%84%CE%B5%CE%B9%CF%87%CE%BF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%80/