Μάθημα : Β' Γυμνασίου - Μελέτη Εκκλησιαστικής Ιστορίας- 2024-2025

Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία

Την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 μια παλιά ιστορία τελείωσε. Ο τελευταίος κληρονόμος του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Κωνσταντίνος κι αυτός, έπεσε νεκρός στο πεδίο της μάχης και ένας άπιστος σουλτάνος μπήκε θριαμβευτικά στην πόλη που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος, τη Βασιλίδα των πόλεων και πρωτεύουσα της χριστιανικής αυτοκρατορίας. Δεν υπήρχε πια ούτε αυτοκράτορας ούτε Σταυρός στο Ιερό Παλάτι για να συμβολίζει στους πιστούς της Ανατολής το μεγαλείο και την εξουσία του παντοδύναμου Θεού. Η Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, επί χίλια και πλέον χρόνια συνέταιρος του ορθοδόξου κράτους, έγινε η Εκκλησία ενός υποτεταγμένου λαού, που ήταν τώρα πια κάτω από την καλή ή κακή διάθεση ενός μουσουλμάνου κυριάρχου. Η λειτουργία της, η όψη της και όλος ο τρόπος ζωής της χρειάστηκε απότομα να αλλάξει.

Στήβεν Ράνσιμαν, Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία, τόμος Β΄

Μετά την άλωση της Πόλης οι Οθωμανοί κατακτητές εφάρμοσαν ένα θεοκρατικό διοικητικό σύστημα σε όλους τους κατακτημένους λαούς.

Οι υπήκοοι στον Σουλτάνο δε διακρίνονταν ανάλογα με την εθνική τους καταγωγή, αλλά ανάλογα με τη θρησκεία τους (σύστημα των μιλλέτ*). Εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί αναγνωρίστηκαν ως ένα μιλλέτ στο σύνολό τους, δηλαδή ως μία ενιαία θρησκευτική ομάδα, και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ανατέθηκε η ευθύνη για τη διοίκηση και την καλή τους διαγωγή έναντι της ανώτατης αρχής. Κάθε μιλλέτ είχε προνόμια που του επέτρεπαν να διευθύνει τις υποθέσεις του σύμφωνα με τους δικούς του νόμους και τα δικά του έθιμα. Αν και τα προνόμια αυτά εξυπηρετούσαν πρώτιστα τα οθωμανικά συμφέροντα και καταπατούνταν εύκολα, έδωσαν παρόλα αυτά τη δυνατότητα στο Γένος να μείνει ενωμένο πολιτιστικά και πνευματικά και να επιβιώσει μέσα στις αντίξοες συνθήκες που επέβαλε ο οθωμανικός ζυγός.

* Στο πλαίσιο του οθωμανικού κράτους αναγνωρίστηκαν τέσσερα μιλλέτ: το μουσουλμανικό, το ορθόδοξο (την Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελούσαν Έλληνες, Βλάχοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Αλβανοί, Μολδαβοί και Άραβες), το αρμενικό και το εβραϊκό. Τα δυο πρώτα «μιλλέτια» ήταν αριθμητικά μεγαλύτερα και με συμπαγείς, γεωγραφικά, πληθυσμούς.

Οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν από τα προνόμια προς το Ορθόδοξο μιλλέτ επέτρεψαν να αναπτυχθούν αυτοδιοικούμενες, ώς ένα βαθμό, κοινότητες σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι άρχοντές τους εκλέγονταν από τον λαό. Τους φόρους προς το τουρκικό κράτος πλήρωνε η κοινότητα και όχι ο κάθε υπόδουλος ατομικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι εισφορές των πλουσιότερων ήταν δυνατόν να εξισορροπούν εκείνες των φτωχότερων, αφού όλοι ανήκαν στο ίδιο σώμα. Κέντρο της ζωής της κοινότητας ήταν ο ναός. Εκεί τελούσαν τη λατρεία και οργάνωναν την κοινωνική τους ζωή. Έτσι η Εκκλησία αποτέλεσε τον βασικό παράγοντα συνοχής και ενότητας και έναν πολύτιμο χώρο ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των υπόδουλων πιστών.

https://share.nearpod.com/azamGLCFw5

https://docs.google.com/presentation/d/1wbk7-hgPesmJDTBFXviaojIuwX0VGZya19glZHM9Mdk/edit?usp=sharing

Οι Οθωμανοί, λόγω θρησκευτικού φανατισμού αλλά και για λόγους κυριαρχίας, συχνά εξισλάμιζαν βίαια τους υπόδουλους. Αλλά και κάποιοι χριστιανοί στις ορθόδοξες κοινότητες της Βαλκανικής και της Μικράς Ασίας άλλαζαν πίστη, προκειμένου να ανέλθουν κοινωνικά και οικονομικά. Άλλοι ασπάζονταν επιφανειακά το Ισλάμ, ενώ κρυφά συνέχιζαν την ορθόδοξη πίστη και ζωή ως κρυπτοχριστιανοί. Η θέση τους ήταν εξαιρετικά δύσκολη, γι’ αυτό και η Εκκλησία τούς αντιμετώπισε με κατανόηση.

Όσοι χριστιανοί αντιστέκονταν στις πιέσεις και παρέμεναν σταθεροί στην πίστη τους συχνά οδηγούνταν στο μαρτύριο. Αυτοί είναι οι νεομάρτυρες (μάρτυρες των νεότερων χρόνων), αρκετοί από τους οποίους είτε είχαν ασπαστεί το Ισλάμ και αργότερα μετανόησαν και ομολόγησαν δημόσια την χριστιανική τους πίστη, με αποτέλεσμα να καταδικαστούν σε θάνατο. Κάποιοι ήταν πρώην μουσουλμάνοι που βαφτίστηκαν χριστιανοί και, όταν αυτό έγινε γνωστό, επέλεξαν να μαρτυρήσουν για τη νέα τους πίστη. Άλλοι είχαν κατηγορηθεί δίκαια ή άδικα ότι συμμετείχαν σε επαναστατικές ενέργειες και αρνήθηκαν να γίνουν μουσουλμάνοι για να αποφύγουν την εκτέλεση. Το παράδειγμα των νεομαρτύρων είχε μεγάλη μεγάλη απήχηση στη συνείδηση του υπόδουλου λαού, όπως ακριβώς και η στάση των πρώτων μαρτύρων.

Τα στάδια της ομολογίας των Νεομαρτύρων

α΄. Πρέπει να πάτε σε κάποιον έμπειρο και ενάρετο Πνευματικό, να εξομολογηθείτε την άρνηση της πίστης σας και όλες τις άλλες αμαρτίες που κάνατε και να του φανερώσετε τον σκοπό που έχετε για το μαρτύριο· 

β΄. να ζητήσετε να λάβετε τη δεύτερη χρίση του Αγίου Μύρου, όπως προβλέπουν οι διατάξεις της Αγίας Εκκλησίας μας· 

γ΄. να αποτραβηχτείτε σε ένα μέρος ήσυχο και εκεί να κάτσετε και να παρακαλέσετε τον Θεό με νηστεία, αγρυπνία και δάκρυα να δείξει φιλευσπλαχνία για το μέγα σφάλμα που κάνατε, και ακόμη περισσότερο να τον παρακαλέσετε να ανάψει την θεία του αγάπη στην καρδιά σας και να σας δώσει δύναμη στο μαρτύριο για να νικήσετε τον διάβολο και τους υπηρέτες του· 

δ΄. να κοινωνήσετε τα θεία μυστήρια με κατάνυξη και ευλάβεια και

ε΄. ύστερα από όλα αυτά να σηκωθείτε να πάτε στον τόπο όπου αρνηθήκατε προηγουμένως τον Χριστό και εκεί να αρνηθείτε τη θρησκεία που δεχτήκατε και να ομολογήσετε την πίστη του Χριστού και για την ομολογία σας αυτή να χύσετε το αίμα σας και να πεθάνετε…

Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, α΄ έκδοση 1794, Προοίμιον

Η κοινωνική προέλευση και η πνευματική δυναμική των Νεομαρτύρων

Κομβικής σημασίας για την αποτίμηση της παρουσίας των νεομαρτύρων είναι η εξέταση της κοινωνικής τους προέλευσης και της θέσης τους εντός του εκκλησιαστικού οργανισμού πριν και μετά το μαρτύριο. Αν και ανάμεσά τους δε λείπουν ιεράρχες, κληρικοί και μοναχοί, οι νεομάρτυρες στην πλειονότητά τους είναι λαϊκοί, απλοί και καθημερινοί άνθρωποι που αγκαλιάζουν όλο σχεδόν το φάσμα του κοινωνικού και επαγγελματικού ιστού. Άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, οικογενειάρχες, έμποροι, ναυτικοί, βοσκοί, ράφτες, ζωγράφοι, κουρείς, χτίστες και ψαράδες, οι νεομάρτυρες επανέφεραν με ένα δραστικό και συνάμα δραματικό τρόπο στην εκκλησιαστική επικαιρότητα τον δυναμισμό του λαϊκού στοιχείου, που παραπέμπει επίσης στην εμπειρία της πρωτοχριστιανικής περιόδου. Χάρη σ’ αυτούς, η ιερή δεξαμενή της αγιολογικής μνήμης του εκκλησιαστικού οργανισμού τροφοδοτήθηκε και πάλι από λαϊκούς,

μετά από τη μακραίωνη κυριαρχία των αγίων μοναχών και ιεραρχών της βυζαντινής ιστορίας. Η άδολη πίστη των νεομαρτύρων είναι ζυμωμένη με τις θύελλες των ιστορικών περιστάσεων και τις σταθερές της λαϊκής ευσέβειας. Για τον λόγο αυτό, αφενός κατάφερε να αγγίξει το ύψος μιας ακατέργαστης αλλά ζωντανής θεολογίας, και αφετέρου να καταστήσει το αίτημα της αγιότητας καθημερινό κατόρθωμα των μέχρι τότε αθέατων και ανώνυμων σπλάχνων του εκκλησιαστικού οργανισμού.

Ο νεομάρτυρας δεν ήταν ένας απομονωμένος και δυσθεώρητος ασκητής, αλλά ένα ζωντανό και αναπόσπαστο μέλος της πιστεύουσας κοινότητας, η οποία, με τη σειρά της συνέπασχε πνευματικά μαζί του, τον ενθάρρυνε να αντέξει και, αμέσως μετά το μαρτύριο, περιέβαλλε το σκήνωμα και τη μνήμη του με ευλάβεια, σεβασμό και αγάπη. Εύγλωττη και συγκινητική είναι η περίπτωση του Γεωργίου από τη Χίο (+1807). Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, η κοινότητα ήταν συναγμένη στον ναό και ικέτευε τη θεία αρωγή για την ενδυνάμωση του Γεωργίου. Όταν κάποιος έφερε την είδηση ότι ο Γεώργιος εξέπνευσε «νικητής», δηλαδή δίχως να προδώσει την πίστη του, η κοινότητα συνέχισε την προσευχή, ευχαριστώντας τον Θεό και ζητώντας πλέον τις πρεσβείες του δοξασμένου μέλους της.

Παναγιώτης Υφαντής, «Το κύμα των εξισλαμισμών και οι εκδοχές της παθητικής αντίστασης: Νεομάρτυρες και κρυπτοχριστιανοί», Ιστορία της Ορθοδοξίας, τ. 5

 

 

Από τις τάξεις του κλήρου προέρχονται και πολλοί εθνομάρτυρες. Πολλοί κληρικοί θυσίασαν τη ζωή τους για την πατρίδα, συμμετέχοντας σε πολεμικές συγκρούσεις (Αθανάσιος Διάκος, Παπαφλέσσας, Ησαΐας Σαλώνων κ.ά.). Η απόφασή τους να χρησιμοποιήσουν όπλα κατά συνανθρώπων τους ήταν εξαιρετικά δύσκολη, γιατί ως χριστιανοί και μάλιστα κληρικοί δεν επιτρεπόταν να διαπράξουν φόνο. Η Εκκλησία δεν τους αναγνώρισε ως νεομάρτυρες, αντιμετώπισε όμως με συγκατάβαση και ανοχή τη συμπεριφορά τους, γιατί διακινδύνευσαν να χάσουν την ψυχή τους προκειμένου να υπερασπιστούν τα ιερά και τα όσια του λαού τους και να υπηρετήσουν αξίες, όπως η αυτοδιάθεση των λαών και η ελευθερία

Μελετήστε προσεκτικά το ηλεκτρονικό βιβλίο, συμμετέχετε στις δραστηριότητες και κάνετε τις ασκήσεις που εμπεριέχει. Καλή και δημιουργική μελέτη να έχετε!

Στο παρόν μάθημα ολοκληρώνουμε την ενότητα της προσφοράς της Εκκλησίας στον Ελληνισμό, στην παιδεία, στην συγκροτημένη αγιοπνευματική προσωπικότητα του Νεοέλληνα. Σας παραθέτω ένα βίντεο με οδηγίες χρήσεως των διαδικτυακών εκπαιδευτικών εφαρμογών της ψηφιακής εκπαιδευτικής πλατφόρμας learningapps καθώς και μια εργασία εξάσκησής σας στην πλατφόρμα αυτή προκειμένου να επιλέξετε ποια θα χρησιμοποιήσετε για να παρουσιάσετε τη δική σας εργασία.

https://youtu.be/iG3zswHyhJM

Σας δίνω εδώ τον κατάλογο με νεομάρτυρες που θα διαλέξετε για να δημιουργήσετε δραστηριότητες. Όταν δείτε ότι κάποιος άλλος έχει διαλέξει τον ίδιο νεομάρτυρα, πηγαίνετε παρακάτω, ώστε να μελετήσουμε όλους τουςαγίους νεομάρτυρες που σας τοποθετώ εδώ για να γίνει το υλικό μας όσο γίνεται πλουσιότερο. Ο κατάλογος βρίσκεται με συνδέσμους που παραπέμπουν στη ζωή τους στους συνδέσμους : 

1. https://www.impantokratoros.gr/neomartyres.el.aspx

2. https://antexoume.wordpress.com/2014/04/07/γυναίκες-ηρωίδες-9ο-μέρος-αφιερώματος/

3. https://antexoume.wordpress.com/2013/11/01/η-῾αγία-παρθενομάρτυς-῾ελένη-ἡ-ἐκ/

4. http://www.saint.gr/2498/saint.aspx

5. http://www.saint.gr/4130/saint.aspx

Οι άγιοι/αγίες που θα μελετήσετε είναι : 

1. Ο άγιος Νεομάρτυς Μάρκος ο Κρητικός, ο άγιος Νεομάρτυς Λάζαρος, ο άγιος Νεομάρτυς Γεώργιος ο μαρτυρήσας στην Πτολεμαΐδα, ο άγιος Νεομάρτυς Μιχαήλ μαρτυρήσας στην Σμύρνη, ο άγιος Νεομάρτυς Ιωάννης ο Βλάχος, ο άγιος Νεομάρτυς Ιωάννης ο Ρώσσος, ο άγιος Νεομάρτυς Ιωάννης Κουλακιώτης, ο άγιος Νεομάρτυς Ιωσήφ ο Χαλεπλής, ο άγιος Νεομάρτυς Χατζη-θεόδωρος, ο άγιος Νεομάρτυς και Μεγαλομάρτυς Κωνσταντίνος ο Υδραίος, ο άγιος Νεομάρτυς Ιωάννης από την Κόνιτσα, ο άγιος Νεομάρτυς Νικόλαος ο εξ ιχθύος ο Κορίνθιος, ο άγιος Νεομάρτυς Μιχαήλ ο Μαυρουδής ο εν Χώναις, ο άγιος Νεομάρτυς Χρήστος ο κηπουρός, ο άγιος Νεομάρτυς Αντώνιος ο Αθηναίος, ο άγιος Νεομάρτυς Νικόλαος ο Παντοπώλης, ο άγιος Νεομάρτυς Αχμέτ, άγιος Ιωάννης ο Ράπτης ο εξ Ιωαννίνων, ο άγιος Δούκας ο ράπτης από τη Μυτιλήνη, ο άγιος Δήμος ο ψαράς, ο άγιος Αλέξανδρος από τη Θεσσαλονίκη ο δερβίσης.

2. Οι άγιες Νεομάρτυρες Αργυρή, Ακυλίνα, η δωδεκάχρονη παρθενομάρτυς Ειρήνη της νήσου Λήμνου μαζί με τον άγιο Ραφαήλ και Νικόλαο, Αγία Φιλοθέη η Αθηναία, αγίαΧάιδω, από το Στανό Χαλκιδικής,  ὁσία Ματρώνα ἀπὸ τὴν Βολισσὸν τῆς Χίου, Αγία Παρθενομάρτυς ῾Ελένη ἡ ἐκ Σινώπης τοῦ Πόντου: ῞Ενα ᾿Ελπιδοφόρο Μήνυμα γιὰ τὴν ῾Αγνότητα Σήμερα,  η Οσία Χάιδω από το Στανό της Χαλκιδικής, η αγία Μαρία η Μεθυμοπούλα από την Κρήτη, αγία Χρυσή η Νεομάρτυς, 

3. οικογένειες Νεομαρτύρων

οικογένεια νεομαρτύρων της Κρήτης: Εμμανουήλ, Ανεζίνα και τα τέκνα αυτών Γεώργιος και Μαρία (14 Ιουλίου), η σύζυγος του οπλαρχηγού Καρατάσου, Μαρία Καρατάσαινα,που μαζί με την σύζυγο του οπλαρχηγού Ζαφειράκη, πέθαναν από τα βασανιστήρια, όταν αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν, 

Καλή διασκέδαση και καλή και πνευματικά ωφέλιμη ψυχαγωγία να έχετε!

Εργασίες θα προσθέσουμε τις δικές σας παρακάτω! Καλώς ήρθατε νεαροί/ές μας δάσκαλοι στην εκπαιδευτική μορφωτική διαδικασία!