Μάθημα : Θρησκευτικά ΣΤ' Τάξη

Κεφάλαιο 1: Οι πρώτοι Χριστιανοί μέσα στον κόσμο

1α. Η εξάπλωση των χριστιανικών κοινοτήτων στον κόσμο

Όταν ο Χριστός ξεκίνησε το έργο του στη γη, αναζήτησε συνεργάτες. Αυτοί δεν ήταν άλλοι από τους μαθητές του. Διάλεξε ανθρώπους απλούς και ταπεινούς, που μπορεί να μην ήταν πλούσιοι και μορφωμένοι, είχαν, όμως, καθαρή καρδία και ήταν πρόθυμοι να τον ακολουθήσουν στο δύσκολό του έργο. Αυτοί θα αναλάμβαναν, μετά την Ανάληψη του Χριστού στους ουρανούς, τη δύσκολη αποστολή να μεταφέρουν το κήρυγμα του Δασκάλου τους σε όλο τον κόσμο.  Λίγο πριν ανέβει στους ουρανούς, τους έδωσε ως τελευταία υπόσχεση ότι θα παρακαλέσει τον Πατέρα του να στείλει το Άγιο Πνεύμα, για να τους ενισχύει στον αγώνα τους ως Απόστολοι.

Η υπόσχεση αυτή πραγματοποιήθηκε την ημέρα της Πεντηκοστής. Ενώ οι μαθητές του Χριστού προσεύχονταν μαζεμένοι σε ένα δωμάτιο, μια δυνατή βοή, σαν ένας δυνατός άνεμος, ακούστηκε. Τότε, γλώσσες φωτιάς σχηματίστηκαν πάνω από τα κεφάλια των μαθητών του Χριστού, οι οποίοι πλημμυρισμένοι από το Άγιο Πνεύμα, άρχισαν να μιλούν σε διαφορετικές γλώσσες. Όσοι βρίσκονταν στα Ιεροσόλυμα γεμάτοι έκπληξη παρακολουθούσαν τους μαθητές του Χριστού να μιλούν για τα θαυμαστά έργα του Θεού στη δική τους ξεχωριστή γλώσσα. Σε όλους αυτούς τους ανθρώπους ανέλαβε πρώτος να μιλήσει ο Απόστολος Πέτρος. Τους κάλεσε να μετανοήσουν και να βαφτιστούν στο όνομα του Χριστού, για να συγχωρεθούν και να λάβουν ως δώρο τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Τρεις περίπου χιλιάδες άνθρωποι πίστεψαν στα λόγια του Αποστόλου Πέτρου και βαπτίστηκαν. Έτσι, ιδρύθηκε η πρώτη Εκκλησία του Χριστού.

Με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος οι μαθητές του Χριστού άρχισαν να κάνουν πράξη την εντολή του Δασκάλου τους: «Πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ‘Αγίου Πνεύματος». Διασκορπίστηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, για να διαδώσουν τον Χριστιανισμό. Σιγά σιγά η Εκκλησία άρχισε να εξαπλώνεται.

Ο Απόστολος Παύλος ήταν αυτός που κύρηξε τον Χριστιανισμό στην Ελλάδα και δημιούργησε τις πρώτες εκκλησίες. Πραγματοποίησε συνολικά τρεις (3) περιοδείες, σε σημαντικές τότε πόλεις (Φίλιπποι, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα, Κόρινθος) και έγραψε πλήθος επιστολών για να μιλήσει για τον Χριστό και να δείξει τον δρόμο στους νέους πιστούς.

1β. Τόποι λατρείας των πρώτων χριστιανών 

Στα πρώτα χρόνια της ζωής της Εκκλησίας οι χριστιανοί δεν είχαν συγκεκριμένους τόπους λατρείας, καθώς ο Χριστιανισμός ήταν η νέα, αποκαλυμμένη θρηκεία, που χρειαζόταν χρόνο για να δημιουργήσει τα έθιμα και τις τελετές της, ώστε να ξεχωρίζει από τον Ιουδαϊσμό. Έτσι, στην αρχή, οι συγκεντρώσεις των πιστών γίνονταν σε σπίτια, που παραχωρούσαν όσοι χριστιανοί είχαν οικονομική άνεση. Εκεί έψαλλαν ύμνους, προσεύχονταν και τελούσαν τα Μυστήρια. Σε πολλές περιπτώσεις δεν χρησιμοποιούσαν μόνο περιστασιακά τα σπίτια των πιστών, αλλά μετέτρεπαν σπίτια σε ναούς, όπως φαίνεται από τα ευρήματα των αρχαιολόγων.

Αργότερα, από το 200 μ.Χ. και μετά το τέλος των διωγμών, όταν οι χριστιανοί αυξήθηκαν σε αριθμό, ιδρύθηκαν ξεχωριστοί τόποι λατρείας. Κατά τη διάρκεια των διωγμών οι χριστιανοί τελούσαν τη Θεία Ευχαριστία μυστικά, κυρίως στις κατακόμβες. Οι κατακόμβες ήταν υπόγειες βαθιές στοές, στις οποίες θάβονταν οι νεκροί την εποχή εκείνη για εξοικονόμηση χώρου. Μετατράπηκαν σε κρύπτες­-υπόγειους μικρούς ναούς και διακοσμούνταν με συμβολικές παραστάσεις. 

Ονομαστές κατακόμβες βρίσκονται στη Ρώμη (του Αγίου Καλλίστου, της Αγίας Δομιτίλλας, της Αγίας Πρίσκιλλας και του Αγίου Σεβαστιανού), στη Νάπολη, στη Σικελία, στην Αίγυπτο, στη Μάλτα (της Αγίας Αγάθης) και στην Ελλάδα (της Μήλου).

Στις κατακόμβες εντοπίζονται στοιχεία αρχαϊκής εικονογραφίας που έγινε γνωστή ως η τέχνη των κατακομβών. Η τεχνοτροπία σ’ αυτές τις απεικονίσεις είναι ελεύθερη. Άρχισε με μοτίβα, τα οποία παρέλαβε από την ειδωλολατρική τέχνη. Ο σκοπός της τέχνης αυτής είναι καθαρά διδακτικός. Χρησιμοποιήθηκαν σύμβολα όπως η ναυς (καράβι), ο ιχθύς (ψάρι), η ελιά, η άγκυρα, η άμπελος κ.ά. 

1γ. Χριστιανικές κοινότητες αγάπης

Από τη στιγμή που η βάση της διδασκαλίας του Χριστού ήταν η αγάπη, οι πρώτοι χριστιανοί έβαλαν στόχο να την κάνουν το θεμέλιο της νέας πίστης, και μάλιστα στην πράξη. Στην πρώτη χριστιανική κοινότητα της Ιερουσαλήμ όλοι ήταν αφοσιωμένοι στη διδασκαλία των Αποστόλων και στη μεταξύ τους ενότητα, στην τέλεση της Θείας Ευχαριστίας και στις προσευχές. Η χριστιανική Εκκλησία ανέπτυξε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, που βασιζόταν σε όσα είχε διδάξει ο Ιησούς Χριστός, για τον
πλησίον, σχετικά με τον πλούτο και την ατομική ιδιοκτησία αφού, όπως ο ίδιος είπε: «δύσκολα θα μπουν στη Βασιλεία του Θεού αυτοί που έχουν τα χρήματα».

Oι πρώτοι χριστιανοί αποφάσισαν να προσαρμόσουν τη ζωή τους. Θα αγαπούσαν, λοιπόν, τον συνάνθρωπο χωρίς εγωισμό και διάθεση να ωφεληθούν εις βάρος του, όπως έκαναν οι τότε πλούσιοι. Θα έφτιαχναν έναν καινούριο κόσμο για να ζήσουν με αγάπη! Αποφασίστηκε, λοιπόν, να υπάρχει ένα κοινό ταμείο σε κάθε εκκλησιαστική κοινότητα, ενώ η κοινοκτημοσύνη διέκρινε τις σχέσεις των πρώτων χριστιανών, οι οποίοι μοιράζονταν τα αγαθά τους, προκειμένου να μη νιώθει κανείς υποδεέστερος του άλλου. Όλοι τους ήταν ομόψυχοι και ένιωθαν ενωμένοι σαν αδέρφια στην οικογένεια του Χριστού, με κοινό τους σπίτι την Εκκλησία, στην οποία περνούσαν πολύ χρόνο. 

Όμως, με την πάροδο των αιώνων, την εξάπλωση της Εκκλησίας ανά την Οικουμένη και τη ραγδαία αύξηση των μελών της, ο κοινοτικός τρόπος ζωής που διέκρινε την πρώτη εκκλησιαστική κοινότητα, αμβλύνθηκε και, τελικά, παρήκμασε.

Μια λειτουργική πράξη,η αρτοκλασία, έχει τις ρίζες της στις Αγάπες. Αρτοκλασία γίνεται όταν γιορτάζει ένας ναός. Ο ιερέας ευλογεί τους άρτους (ψωμιά), που φέρνουν ως δώρο στην Εκκλησία οι γιορτάρηδες, δηλαδή οι πιστοί που γιορτάζουν κάποιον Άγιο. Έπειτα, οι άρτοι μοιράζονται στους πιστούς, κάτι που φανερώνει ακόμη περισσότερο τη σχέση της αρτοκλασίας με τις Αγάπες των πρώτων χριστιανών, όπου προσφερόταν από κοινού σε όλους η ίδια τροφή.

2. Πώς έβλεπε ο κόσμος τους πρώτους χριστιανούς;

2α. «Ο λαός τους εκτιμούσε» - 2β. Φυλακίσεις και διωγμοί

Οι μη χριστιανοί συμπολίτες τους τους αγαπούσαν και τους θαύμαζαν. «Ζούνε στη γη, μα συμπεριφέρονται σαν άγγελοι στον ουρανό», έλεγαν. Είχε γίνει φανερό πως ο τρόπος ζωής τους ήταν διαφορετικός, καινούριος. Η παράδοξη συμπεριφορά των ανθρώπων αυτών που ζούσαν την αγάπη τόσο έντονα δεν προκαλούσε, όμως, μόνο θαυμασμό. Όπως και σήμερα, οι ασυνήθιστες συμπεριφορές προκαλούσαν και τότε καχυποψία, μέχρι και έχθρα σε όσους δεν τις καταλάβαιναν.

Θα δούμε περισσότερα στην επόμενη ενότητα.

3. Δυσκολίες και προβλήματα καθώς οι κοινότητες μεγάλωναν

3α. «Διάλεξαν επτά»: Οι Διάκονοι

Η Εκκλησία είχε στραμμένο το ενδιαφέρον της σε όσους είχαν ανάγκη και αγωνιζόταν να ανακουφίσει τον πόνο και τη δυστυχία των ανθρώπων. Καθώς τα μέλη των κοινοτήτων αυξάνονταν, μεγάλωναν και οι ανάγκες τους και άρχισαν να δημιουργούνται προβλήματα και να γίνονται παράπονα για αδικίες.

Οι Απόστολοι ζήτησαν από τα μέλη της Εκκλησίας να εκλέξουν επτά άντρες για να αναλάβουν το σωστό μοίρασμα των τροφίμων και τη φροντίδα των μελών της κοινότητας. Αυτοί ήταν οι επτά διάκονοι: ο Φίλιππος, ο Πρόχορος, ο Νικάνορας, ο Τίμωνας, ο Παρμενάς, ο Νικόλαος και ο Στέφανος. Αυτοί ανέλαβαν τη διακονία (=την εξυπηρέτηση, τη φιλανθρωπική μέριμνα) της κοινής τράπεζας της κοινότητας των πρώτων χριστιανών, όπως και άλλα καθήκοντα που αφορούσαν στην κάλυψη των καθημερινών αναγκών της πρώτης Εκκλησίας.

Η εκλογή και ο τρόπος εκλογής των Επτά Διακόνων έχει πολλή μεγάλη σημασία για την Εκκλησία μας. Ο θεσμός των διακόνων έρχεται να υλοποιήσει την εντολή του Χριστού για την αλληλοδιακονία των ανθρώπων. Επίσης, δεν τους όρισαν οι Απόστολοι, αλλά σύστησαν στους πιστούς να εκλέξουν αυτούς που θέλουν να τους υπηρετούν, χωρίς καμιά διάκριση αριστοκρατών ή άσημων, πλουσίων ή φτωχών, ανδρών ή γυναικών.

3β. Ο πρωτομάρτυρας Στέφανος

Ο Στέφανος, γεμάτος πίστη και δύναμη, ήταν αφοσιωμένος με ζήλο στα καθήκοντά του. Ταυτόχρονα μιλούσε σ’ όλο τον κόσμο για τον Ιησού. Αυτό προκάλεσε κάποιους, που τον κατηγόρησαν για βλασφημία του Θεού και τον οδήγησαν σε δίκη.

Ο Στέφανος στην απολογία του, μπροστά στο ιουδαϊκό Συνέδριο, έβγαλε έναν μεγάλο λόγο, κατακρίνοντας τη στάση των Ιουδαίων προς τον Χριστό και υποστηρίζοντας με σθένος την πίστη του. Οι ιερείς που τον δίκαζαν εξαγριώθηκαν και αποφάσισαν τη θανάτωσή του με λιθοβολισμό. Ανάμεσα στους διώκτες βρισκόταν και ο Σαύλος, που αργότερα έγινε ο Απόστολος Παύλος.

Ο Στέφανος, την ώρα του μαρτυρίου του, έπεσε στα γόνατα και φώναξε δυνατά: «Κύριε, μη λογαριάσεις σε αυτούς αυτή την αμαρτία» (Πράξ. 7, 60). Καθώς είναι ο πρώτος χριστιανός που μαρτύρησε για τον Χριστό, ονομάστηκε πρωτομάρτυρας. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Δεκεμβρίου.

4. Το άνοιγμα της Εκκλησίας σε όλους χωρίς διάκριση

4α. Το Άγιο Πνεύμα στους εθνικούς - Στο σπίτι του Κορνήλιου

Στην Καισάρεια ζούσε ένας Ρωμαίος εκατόνταρχος που λεγόταν Κορνήλιος. Ήταν ένας άνθρωπος που, αν και προερχόταν από ειδωλολατρικό περιβάλλον, προσευχόταν συνεχώς στον Θεό και έκανε πολλές ελεημοσύνες σε όσους είχαν ανάγκη. Μια μέρα είδε σε όραμα έναν άγγελο που τον προέτρεπε να καλέσει στο σπίτι του τον Απόστολο Πέτρο. Έτσι, ο Κορνήλιος έστειλε κάποιους δικούς του για να τον φέρουν. Όταν ο Πέτρος έφτασε στο σπίτι του, βρήκε και άλλους πολλούς μαζεμένους να τον περιμένουν. Μιλώντας τους, τους φανέρωσε ότι ο Θεός τού αποκάλυψε πως κανέναν άνθρωπο δεν πρέπει να τον θεωρούμε μολυσμένο ή ακάθαρτο. Μέχρι τότε, υπήρχε έντονη συζήτηση μεταξύ των χριστιανών για το αν μπορούσαν οι ειδωλολάτρες να μετέχουν στην πίστη τους και να βαπτίζονται. Ενώ ακόμη ο Πέτρος έλεγε αυτά τα λόγια, κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα πάνω σε όλους όσοι άκουγαν το κήρυγμα. Μαζί με τον Πέτρο είχαν έρθει και κάποιοι πιστοί που, πριν γίνουν χριστιανοί, ήταν Ιουδαίοι. Βλέποντας να δίνεται και στους εθνικούς (Μη Εβραίοι-Ειδωλολάτρες) το Άγιο Πνεύμα έμειναν κατάπληκτοι. Τότε ο απόστολος Πέτρος τούς είπε: «Ποιος μπορεί να εμποδίσει να βαφτιστούν με νερό, αυτοί που έλαβαν το Άγιο Πνεύμα όπως κι εμείς;». Και τους έδωσε την άδεια να βαφτιστούν (Πράξ. 10).

4β. Το κήρυγμα του Χριστού σε όλους τους λαούς, χωρίς καμιά εξαίρεση

Οι περισσότεροι από τους λαούς που δεν πρόλαβαν να γνωρίσουν τον ίδιο τον Ιησού, τον έμαθαν μέσα από τα λόγια ή τα γραπτά του Αποστόλου Παύλου. Αν και ο ίδιος δεν είχε δει και ζήσει τον Χριστό, όπως οι μαθητές του, είχε το μεγάλο χάρισμα να εξηγεί με απλά λόγια το νόημα της διδασκαλίας του Χριστού. Αυτό είχε τεράστια αξία για τους ειδωλολάτρες που γνώριζαν για πρώτη φορά τον Χριστιανισμό, γιατί εκείνα τα πρώτα χρόνια οι άνθρωποι, λόγω αγραμματοσύνης αλλά και συνήθειας, ερμήνευαν λάθος τη διδασκαλία του Χριστού.

Ο Παύλος με τις επιστολές του δίδασκε και καθοδηγούσε διαρκώς τα νέα μέλη της Εκκλησίας, δείχνοντάς τους την αλήθεια της χριστιανικής πίστης. Στην επιστολή του προς τους Γαλάτες που ζούσαν στη Μ. Ασία, ο Παύλος βάζει τα θεμέλια του Χριστιανισμού:

• Όλοι είστε γιοι του Θεού, μέσω της πίστης στον Χριστό Ιησού.
• Όλοι στον Χριστό βαφτιστήκατε, τον Χριστό ντυθήκατε.
• Δεν υπάρχει Ιουδαίος ούτε Έλληνας, δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος, δεν υπάρχει άνδρας και γυναίκα. Γιατί όλοι εσείς είστε ένας, χάρη στον Ιησού Χριστό.

Στην Εκκλησία, όλες οι διακρίσεις καταργούνται με απόλυτη, αδιαμφισβήτητη σαφήνεια: υπάρχει ισότητα ανάμεσα στους λαούς, στους ανθρώπους, αλλά και στα φύλα, άνδρες και γυναίκες.

Ο Παύλος είχε σαφή συνείδηση της ιερής του αποστολής και ήταν ξεκάθαρος στο τι ήθελε να επιτύχει με τη δράση του. Γράφει σε μια άλλη επιστολή του, αυτή τη φορά στους Ρωμαίους:

«Όταν κηρύττω το ευαγγέλιο, ενεργώ ως ιερέας του Θεού, για να γίνουν όλοι αυτοί οι λαοί προσφορά ευπρόσδεκτη από τον Θεό, αγιασμένη από το Άγιο Πνεύμα… δεν θα τολμήσω να αναφέρω τίποτε παραπάνω από όσα έκανε ο Χριστός… Όλα είναι έργο του Χριστού για να δεχτούν οι διάφοροι λαοί το ευαγγέλιο… Έτσι, με το κήρυγμά μου γέμισε όλος ο χώρος από την Ιερουσαλήμ ως την Ιλλυρία από το ευαγγέλιο του Χριστού. Πάντοτε όμως κήρυττα το ευαγγέλιο εκεί όπου δεν είχε ακόμα ακουστεί το όνομα του Χριστού. Σύμφωνα με τα λόγια της Γραφής: Θα τον δουν αυτοί στους οποίους δεν τον είχαν αναγγείλει και θα τον καταλάβουν όσοι δεν τον είχαν καν ακουστά». (Ρωμ.15,14-21)

Επανάληψη ενότητας