Μάθημα : Θρησκευτικά ΣΤ' Τάξη

Κεφάλαιο 1: Η Αγία Γραφή, ένα θεόπνευστο και διαχρονικό βιβλίο

1α. Τι είναι η Αγία Γραφή;

Η Αγία Γραφή είναι το ιερότερο βιβλίο των χριστιανών. Λέγεται «Γραφή», γιατί στη θεολογική γλώσσα έτσι χαρακτηρίζουμε ένα γραπτό κείμενο ή μια συλλογή κειμένων. Ονομάζεται «Αγία» επειδή μιλάει για τον Θεό. (Ερώτηση 1)

Η Αγία Γραφή ονομάζεται και Βίβλος, που είναι αρχαία λέξη και σημαίνει το φυτό του παπύρου ή τον φλοιό του, απ’ το οποίο παραγόταν η ομώνυμη γραφική ύλη, ο πάπυρος. Έφτασε να αποκαλείται «Το Βιβλίο των βιβλίων». (Ερώτηση 2)

Η Αγία Γραφή είναι η αποκάλυψη, δηλαδή, η φανέρωση του Θεού στην ιστορία μέσα από συγκεκριμένα γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις. Έχει τη μορφή ενός προσωπικού και κατανοητού διαλόγου μεταξύ Θεού και ανθρώπου. (Ερώτηση 3)

Με τον όρο «Βίβλος» περιγράφεται το σύνολο των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, που αναφέρονται στην προ Χριστού περίοδο, και των βιβλίων της Καινής Διαθήκης, που αναφέρονται στο πρόσωπο και στο έργο του Χριστού, στη διδασκαλία του, καθώς και στις Επιστολές και Πράξεις των Αποστόλων, κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής της Εκκλησίας. (Ερώτηση 4)

Τα βιβλία της Βίβλου διαιρούνται ως προς το περιεχόμενό τους σε ιστορικά, διδακτικά και προφητικά. Όσα βιβλία γράφτηκαν προ Χριστού αποτελούν την Παλαιά Διαθήκη και είναι σαράντα εννέα (49). Όσα γράφτηκαν μετά Χριστόν αποτελούν την Καινή Διαθήκη και είναι είκοσι επτά (27). Τα πρώτα βιβλία της Αγίας Γραφής γράφτηκαν γύρω στα 1000 π.Χ., ενώ τα τελευταία τον 1ο αιώνα μ.Χ. Ακόμα και η γλώσσα που χρησιμοποίησαν οι συγγραφείς δεν ήταν η ίδια. Άλλοι έγραψαν στην εβραϊκή, άλλοι στην αραμαϊκή και άλλοι στην ελληνιστική κοινή (απλοποιημένη αρχαία ελληνική). (Ερώτηση 5)

«Η Παλαιά Διαθήκη προηγήθηκε της Καινής και η Καινή Διαθήκη ερμήνευσε την Παλαιά»

Αναλυτικότερα, η Αγία Γραφή αναφέρεται σε μια σειρά γεγονότων που αφορούν:
• Στο έργο της Δημιουργίας του κόσμου από τον Θεό.
• Στη σχέση Του με τον άνθρωπο και τον κόσμο.
• Στο σχέδιο και τις ενέργειές Του για τη σωτηρία του ανθρώπου, όπως αυτή πραγματοποιήθηκε με την παρουσία και τη λυτρωτική θυσία του Χριστού στη γη. (Ερώτηση 6)

Ο Θεός, μέσα από τα κείμενα της Βίβλου, αναζητά με αγάπη τον άνθρωπο μέσα στην καθημερινή του ζωή, του αποκαλύπτει την αλήθεια, τον στηρίζει και τον θεραπεύει από το κακό. Από την άλλη, ο άνθρωπος προσπαθεί να καταλάβει τις ενέργειες του Θεού, να ανταποκριθεί θετικά και να αλλάξει τη ζωή του, βελτιώνοντας, έτσι, και τον κόσμο ολόκληρο. (Ερώτηση 7)

1β. Τι σημαίνει η λέξη «Διαθήκη»;

Στα ελληνικά η λέξη Διαθήκη σημαίνει συμφωνία. Είναι η συμφωνία που έκλεισε ο Θεός με τους ανθρώπους. Πρώτα με τον λαό του Ισραήλ (Παλαιά Διαθήκη) και στη συνέχεια η νέα συμφωνία του Χριστού με όλους τους ανθρώπους (Καινή Διαθήκη). Για τον λόγο αυτό, τα βιβλία της Αγίας Γραφής είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, καθώς για να μπορέσουμε να καταλάβουμε το έργο και τη διδασκαλία του Χριστού, αλλά και την πορεία της Εκκλησίας, είναι απαραίτητο να γνωρίσουμε την Παλαιά Διαθήκη. Η Βίβλος δεν απευθύνεται σε μεμονωμένα άτομα, παρότι δόθηκε στην αρχή μόνο στον λαό του Ισραήλ, δηλαδή σε μια μικρή κοινότητα ανθρώπων. Κατόπιν, όμως, διαδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. 

Ο Θεός αποκαλύφθηκε στους Πατριάρχες, στον Μωυσή, στους Προφήτες και σε άλλα ιερά πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης, τα οποία δίδαξαν τον λαό προφορικά. Θεώρησαν, όμως, χρήσιμο και να γράψουν όσα ο Θεός τούς αποκάλυψε, με τη βοήθειά Του. 

Ο Χριστός, με τον ερχομό του στη γη, έκλεισε μία νέα συμφωνία σωτηρίας, την Καινή Διαθήκη, όχι όμως μόνο με τον Ισραήλ, αλλά με όλους τους λαούς της γης, εκπληρώνοντας την υπόσχεση του Θεού στον Αβραάμ για τη σωτηρία του κόσμου. Ο Χριστός δίδαξε μόνο προφορικά, οι Απόστολοι και οι συνεργάτες τους μετέδωσαν κι εκείνοι προφορικά το Ευαγγέλιο της σωτηρίας. Λόγω και της μεγάλης αύξησης του αριθμού των χριστιανών, αλλά και επειδή οι αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων έφευγαν από τη ζωή, κάποιοι κατέγραψαν τις διηγήσεις τους για να μην ξεχαστούν και να φτάσουν, έτσι, στις επόμενες γενιές.

Το περιεχόμενο της Αγίας Γραφής, δηλαδή οι θείες αλήθειες, είναι όσα ο Θεός φανέρωσε στους συγγραφείς, οι οποίοι δεν κατέγραψαν δικές τους ιδέες ή σκέψεις, αλλά, φωτιζόμενοι από τον Θεό και το Πνεύμα του, έγραψαν τη θεία αποκάλυψη, εκφραζόμενοι, όμως, ελεύθερα και ανάλογα με τη λογοτεχνική ικανότητά τους, τη μόρφωση και τις ανάγκες των αναγνωστών τους. Αυτός ο φωτισμός του Θεού (θεοπνευστία) είναι η εγγύηση ότι οι ιεροί συγγραφείς κατέγραψαν και μας παρέδωσαν αλάθητα τον λόγο Του.

Η Αγία Γραφή είναι ο «λόγος του Θεού», δοσμένος, όμως, με τα λόγια των συγγραφέων της, στο πλαίσιο του πολιτισμού της εποχής τους. Όλες αυτές τις θεόπνευστες αλήθειες, ο Θεός τις φανέρωσε αρχικά στα γεγονότα της ιστορίας του ισραηλιτικού λαού και μετέπειτα της Εκκλησίας ολόκληρης. Η μοναδική αυτή εμπειρία δεν έπρεπε να ξεχαστεί ή να χαθεί.

Κεφάλαιο 2: Τα βιβλία της Αγίας Γραφής

2α. Ο κανόνας της Αγίας Γραφής

Επειδή μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. κυκλοφορούσαν πολλά κείμενα με ψευδεπίγραφα (πλαστογραφημένα) ονόματα Αποστόλων, οι Πατέρες, οι οποίοι συμμετείχαν στις Οικουμενικές Συνόδους , δημιούργησαν έναν «κλειστό» κατάλογο βιβλίων, από τον οποίο κανείς πλέον δεν θα μπορούσε να αφαιρέσει ή να προσθέσει κάτι. Η συλλογή αυτή των 76 βιβλίων (49 της Παλαιάς Διαθήκης και 27 της Καινής Διαθήκης) αποτελεί τον Κανόνα της Αγίας Γραφής. Όλα τα υπόλοιπα βιβλία, που για διάφορους λόγους δεν κρίθηκαν κατάλληλα να μπουν στον Κανόνα, ονομάστηκαν «απόκρυφα».

Η Παλαιά Διαθήκη αρχίζει με τη Γένεση, που διηγείται τη δημιουργία του κόσμου. Έπειτα έρχεται η Έξοδος, που διηγείται τα γεγονότα από τότε που οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο, ώσπου να φτάσουν στη χώρα που θα γινόταν πατρίδα τους. Τα πέντε (5) πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης ονομάζονται «Πεντάτευχος». Ολόκληρη η Παλαιά Διαθήκη μάς προετοιμάζει να δεχτούμε τον Χριστό ως σωτήρα του κόσμου.

Το γεγονός της σωτηρίας του ανθρώπου και του κόσμου περιγράφεται στην Καινή Διαθήκη. Εκεί, πέρα από τα σημαντικά λόγια, νιώθουμε παντού διάχυτη τη «δύναμη και την παρουσία» του Χριστού. Η Καινή Διαθήκη γράφτηκε απευθείας στην ελληνική γλώσσα και περιέχει τα τέσσερα Ευαγγέλια (του Ματθαίου,
του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη), τις Πράξεις των Αποστόλων, τις Επιστολές και την Αποκάλυψη του Ιωάννη.

Όλα τα βιβλία της Αγίας Γραφής (Παλαιάς και Καινής Διαθήκης) είναι χωρισμένα σε Κεφάλαια και κάθε Κεφάλαιο είναι χωρισμένο σε στίχους.

2β. Οι μεταφράσεις της Βίβλου

Η Αγία Γραφή παραμένει μέχρι σήμερα το βιβλίο με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία παγκοσμίως. Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 1.600 γλώσσες και διαλέκτους και συνεχίζει να μεταφράζεται στις «ζωντανές» γλώσσες του κόσμου (σε όσες μιλούνται).

Η διασημότερη μετάφρασή της, είναι αυτή που έκαναν οι «Εβδομήκοντα», μια ομάδα εβδομήντα λόγιων των Ελληνιστικών χρόνων, οι οποίοι από τον 3ο ως τον 1ο αι. π.Χ. μετέφρασαν την Παλαιά Διαθήκη από τα Εβραϊκά στην κοινή ελληνική γλώσσα της εποχής, την ελληνιστική, για να κατανοήσει περισσότερος κόσμος το μήνυμα του Θεού.

2γ. Η Αγία Γραφή στο κέντρο της ζωής της Εκκλησίας

Στην Καινή Διαθήκη βρίσκουμε πολλά αποσπάσματα ή προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης που μιλούν για τον Μεσσία, το λυτρωτικό του έργο και τον ερχομό του. Η Παλαιά Διαθήκη ερμηνεύτηκε πολύπλευρα από τους Πατέρες της Εκκλησίας σε ένα πλήθος συγγραμμάτων. Οι πρώτοι χριστιανοί, καθώς δεν είχαν ακόμη γραφτεί τα βιβλία της Καινής Διαθήκης, χρησιμοποιώντας την Παλαιά Διαθήκη κάτω από το φως της διδασκαλίας του Χριστού, καταλάβαιναν καλύτερα το νόημα των αληθειών που φανέρωσε κάποτε ο Θεός στους ανθρώπους.

Πολλοί υμνογράφοι και αγιογράφοι της Εκκλησίας άντλησαν την έμπνευσή τους από πρόσωπα και γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτές οι σκηνές υπάρχουν και στο εορτολόγιο της Εκκλησίας: Η θυσία του Αβραάμ, το όνειρο του Ιακώβ, ο Δανιήλ στον λάκκο των λεόντων, ο Δαβίδ, η φιλοξενία του Αβραάμ (ως προτύπωση* της Αγίας Τριάδας), οι Κριτές είναι κάποια από τα αγαπημένα θέματα των αγιογράφων. Οι προφήτες αγιογραφούνται πάντοτε στη βάση του τρούλου των ναών μαζί με τους τέσσερις Ευαγγελιστές, που βρίσκονται πιο κάτω, στις τέσσερις γωνίες που στηρίζεται ο τρούλος. Βλέπουμε, επομένως, σε πόσο υψηλή θέση τοποθετούνταν και συνδέονταν τα πρόσωπα αυτά των δύο Διαθηκών. Η Εκκλησία ενθαρρύνει τους πιστούς να μελετούν την Παλαιά Διαθήκη, έχοντας πάντοτε υπόψη τους ότι, το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου ολοκληρώνεται με τον ερχομό του Χριστού και το Ευαγγέλιο.

Η Αγία Γραφή είναι πάντοτε παρούσα στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας (Μυστήρια, ακολουθίες), με την ανάγνωση αποσπασμάτων τόσο της Παλαιάς Διαθήκης, όσο και της Καινής, η οποία περιγράφει τη ζωή και τη διδασκαλία του Χριστού, που είναι η κεφαλή της Εκκλησίας. Σε κάθε Θεία Λειτουργία, σε κάθε Μυστήριο και στις περισσότερες Ακολουθίες της Εκκλησίας, διαβάζονται αποσπάσματα από τα βιβλία της Καινής Διαθήκης. Τα αποσπάσματα αυτά λέγονται περικοπές ή αναγνώσματα: τα αποστολικά αναγνώσματα προέρχονται από τις Επιστολές ή τις Πράξεις των Αποστόλων και τα ευαγγελικά αναγνώσματα από τα τέσσερα Ευαγγέλια. Το Ευαγγέλιο είναι τοποθετημένο στην Αγία Τράπεζα, κοντά στα Τίμια Δώρα. Αντίστοιχα, το βιβλίο που περιέχει όλα τα αποστολικά αναγνώσματα, ο «Απόστολος», βρίσκεται πάντοτε στο αναλόγιο των ψαλτών.

2δ. Η Βίβλος ως θεμελιώδες συστατικό του ευρωπαϊκού πολιτισμού

Η Αγία Γραφή είναι το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε, όταν εφευρέθηκε η τυπογραφία από τον Γουτεμβέργιο τον 15ο αιώνα.

Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους οι σύγχρονοι άνθρωποι διαβάζουν και μελετούν την Αγία Γραφή. Οι επιστήµονες (θεολόγοι, φιλόλογοι, ιστορικοί, αρχαιολόγοι κ.ά.), για να την ερµηνεύσουν και να αντλήσουν απ’ αυτήν, ως πηγή, χρήσιµα στοιχεία για τις επιστήµες τους. Άλλοι αναγνώστες ψάχνουν στις σελίδες της απαντήσεις για τον Θεό, το νόηµα της ζωής και τον προορισµό του ανθρώπου, ενώ άλλοι ανακαλύπτουν σε αυτή τον δρόμο για τη σωτηρία της ψυχής τους. Τη θεωρούν οδηγό και στήριγµα στη ζωή τους.

Όποιο µουσείο κι αν επισκεφτούµε στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, αλλά και σ’ όλο τον κόσµο, θα διαπιστώσουµε ότι πολλοί ζωγράφοι και γλύπτες έχουν εµπνευστεί από τις ιστορίες και τα πρόσωπα της Βίβλου. Το ίδιο ισχύει και για άλλα είδη τέχνης: τη λογοτεχνία, τη µουσική, το θέατρο, τον κινηµατογράφο.

Η Βίβλος έχει επηρεάσει την καθηµερινή ζωή, τον πολιτισμό και τη συµπεριφορά των ανθρώπων, κυρίως των χριστιανών: τις γιορτές και τα έθιµά τους, το πώς λατρεύουν τον Θεό, πώς αντιµετωπίζουν τον συνάνθρωπό τους και τον κόσµο, πώς φέρονται στις απλές, αλλά και στις κρίσιµες στιγµές της ζωής τους κ.ά.

Η Βίβλος βρίσκεται στο κέντρο του πολιτισμού και της ζωής των ανθρώπων σε όλους τους αιώνες, μετά τη Γέννηση του Χριστού. Αυτό ισχύει τόσο για τους λαούς της Ευρώπης, όσο και για όλες τις υπόλοιπες χριστιανικές χώρες του κόσμου. Έτσι, η Αγία Γραφή μπορεί να θεωρηθεί ως η κοινή πολιτιστική και θρησκευτική τους κληρονομιά. Όλα αυτά σηµαίνουν ότι, όποιος θέλει να κατανοήσει τη θρησκεία, τον πολιτισµό και την ιστορία της πατρίδας του, αλλά και πολλών άλλων χωρών του κόσµου, χρειάζεται να γνωρίσει τον συναρπαστικό κόσµο της Αγίας Γραφής.