Μάθημα : Θρησκευτικά ΣΤ' Τάξη

Κεφάλαιο 1: Πολύχρονοι διωγμοί

1α. Γιατί διώχθηκαν οι χριστιανοί;

«Όπως καταδίωξαν εμένα, έτσι θα καταδιώξουν κι εσάς», είχε πει ο Χριστός στους μαθητές του και τα λόγια του βγήκαν αληθινά. Πρώτοι διώκτες των χριστιανών έγιναν οι Ιουδαίοι, που έβλεπαν ότι το κήρυγμα του Χριστού έβαζε σε δεύτερη μοίρα τον Μωσαϊκό νόμο. Ύστερα, οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, που με σκληρά διατάγματα, καταδίωξαν πολλές φορές την Εκκλησία.

Μία από τις αιτίες ήταν ότι το κήρυγμα των χριστιανών για αγάπη, δικαιοσύνη και ισότητα μεταξύ των ανθρώπων θεωρήθηκε επικίνδυνο για το πολίτευμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ακόμη, η άρνηση των χριστιανών να λατρεύουν τους αυτοκράτορες σαν θεούς, όπως το επέβαλλε τότε ο νόμος, οδήγησε σε πολλές ψεύτικες κατηγορίες, η κυριότερη από τις οποίες ήταν ότι οι χριστιανοί στις συγκεντρώσεις τους συνωμοτούσαν εναντίον του κράτους. Επιπλέον, με την εξάπλωση του Χριστιανισμού θίγονταν και τα οικονομικά συμφέροντα πολλών που είχαν σχέση με τα είδωλα, λ.χ. των ιερέων, των αγαλματοποιών και των εμπόρων σχετικών ειδών, που έβλεπαν τη ζήτηση για τα εμπορεύματά τους να μειώνεται. Τέλος, οι χριστιανοί θεωρούνταν πάντοτε ύποπτοι για ό,τι κακό συνέβαινε: θεομηνίες, πλημμύρες, σεισμοί, πυρκαγιές κ.ά. που από καμιά εποχή δεν λείπουν. Όλα αυτά υποτίθεται ότι τα έστελναν οι θεοί από οργή για τους χριστιανούς, επειδή δεν τους λάτρευαν. Η εχθρότητα που συσσωρεύτηκε απέναντί τους για όλα αυτά, οδήγησε τους Ρωμαίους σε οργανωμένη προσπάθεια να καταπνίξουν τον Χριστιανισμό με τη βία και τον φόβο, κάνοντας διωγμούς. Οι χριστιανοί θεωρούνταν παράνομοι και διώχνονταν από τους τόπους τους ή θανατώνονταν δημόσια με μαρτύρια.

1β. Ποιοι ήταν οι σκληρότεροι διωγμοί;

Οι διωγμοί των Χριστιανών στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ήταν 10. Διακρίνονται σε «μερικούς» διωγμούς ως το 250 μ.Χ. και «γενικούς» από το 250 ως το 313 μ.Χ. Από τις δίκες και τα μαρτύρια των Χριστιανών, προέκυψαν τα Μαρτυρολόγια και τα Συναξάρια. Στις δίκες γινόταν μεγάλη προσπάθεια από τους δικαστές να πείσουν τους Χριστιανούς να θυσιάσουν ή να προσφωνήσουν «Κύριε» τον αυτοκράτορα, κάτι το οποίο σήμαινε ότι έχαναν την ιδιότητα του Χριστιανού και έπειτα αφήνονταν ελεύθεροι, αφού θεωρούνταν πλέον ότι δεν ήταν επικίνδυνοι για την ασφάλεια και την ειρήνη της αυτοκρατορίας. Προβλεπόταν σταύρωσή τους ή παράδοσή τους σε αγώνες με τα θηρία σε λαϊκές συγκεντρώσεις και αμφιθέατρα. Η πλέον, επιεικής θα λέγαμε τιμωρία, ήταν η καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα σε μεταλλεία.

Ο Νέρωνας ανέβηκε στον θρόνο της Ρώμης από το 54 ως το 68 μ.Χ, διαδεχόμενος τον Κλαύδιο. Στα χρόνια του, φαίνεται ότι έγινε ο πρώτος διωγμός εναντίον των χριστιανών. Ο Νέρωνας τους κατηγόρησε ως υπεύθυνους για την πυρκαγιά στη Ρώμη, την οποία, πιθανότατα λόγω των παράλογων και εγκληματικών του τάσεων, προκάλεσε ο ίδιος. Το 63 ή το 64 μ. Χ., δικάστηκαν και καταδικάστηκαν στη Ρώμη, οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος.

Ο επόμενος μεγάλος διωγμός κατά των Χριστιανών, ξέσπασε στα χρόνια του Δομιτιανού (81-96 μ.Χ.) και είχε ως αφετηρία, την προσπάθεια του αυτοκράτορα να απαλλαγεί από τους πιθανούς μνηστήρες του θρόνου. Από την Ρώμη, ο διωγμός του Δομιτιανού επεκτάθηκε στην Παλαιστίνη και τη Μικρά Ασία, όπου είχε διαδοθεί μαζικά ο Χριστιανισμός. 

Με τον Νέρβα (96-98 μ.Χ.), αρχίζει ο κύκλος των λεγόμενων «Πέντε Καλών Αυτοκρατόρων της Ρώμης» και στα χρόνια του Τραϊανού (98-117), δίνονται γενικές αρχές για την αντιμετώπιση των Χριστιανών. Οι διωγμοί επί Τραϊανού ξεκίνησαν από τη Βιθυνία και επεκτάθηκαν και σε άλλες περιοχές. Οι Χριστιανοί κέρδιζαν φήμη για την ακλόνητη στάση τους μπροστά στον θάνατο. 

Η περίοδος σχετικής ηρεμίας για τους Χριστιανούς, τερματίστηκε με την άνοδο στον θρόνο του Δέκιου. Με διάταγμά του το 249 μ.Χ., διέταξε όλους τους Ρωμαίους πολίτες να θυσιάζουν στους θεούς για την ασφάλεια της αυτοκρατορίας και του αυτοκράτορα. Ο διωγμός ήταν για πρώτη φορά γενικός και περιλάμβανε την Ιταλία, τη Β. Αφρική, την Ελλάδα, την Ασία, τη Γαλλία και την Ισπανία. Τότε έχουμε και το φαινόμενο των «αποστατών Χριστιανών», που ονομάζονταν πεπτωκότες. Αυτοί, ήταν όσοι θυσίαζαν σε παγανιστικές θυσίες ή πρόσφεραν θυμίαμα ενώπιον ομοιώματος του αυτοκράτορα και όσοι υπέγραφαν ένα έγγραφο πίστης στην εθνική θρησκεία και απαρνούνταν ή πρόδιδαν άλλους Χριστιανούς, για να γλιτώσουν.

Στις αρχές του 4ου αιώνα, οι Χριστιανοί υπολογίζεται ότι αποτελούσαν το 8-10% του πληθυσμού της αυτοκρατορίας. Ο Διοκλητιανός δεν είχε λόγους δίωξης των Χριστιανών, όμως υιοθέτησε την άποψη του Καίσαρα Γαλέριου, ότι η αποκατάσταση και η διατήρηση της παραδοσιακής ρωμαϊκής τάξης, απαιτούσε την καταστολή του Χριστιανισμού. Έτσι ξεκίνησε ο λεγόμενος "Μεγάλος Διωγμός" το 303 μ.Χ. 

Οριστικό τέλος στους διωγμούς έθεσε ο Μέγας Κωνσταντίνος με το Διάταγμα των Μεδιολάνων, το 313 μ.Χ.

2. «Χριστιανός ειμί!»: Μάρτυρες από ελεύθερη επιλογή

2α. Άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας (περ. 50-107 μ.Χ.)

Ο Ιγνάτιος από μικρός γνώρισε τον Χριστό. Ονομάστηκε και «θεοφόρος» γιατί σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας, ήταν το παιδί που σήκωσε στα χέρια του ο Χριστός και είπε: «Όποιος δεν υπερηφανεύεται, αλλά είναι ταπεινός σαν αυτό το παιδί, αυτός είναι ο ανώτερος στον καινούριο κόσμο του Θεού».

Το 70 μ.Χ. περίπου, έγινε Επίσκοπος στην Αντιόχεια. Όλοι έδειχναν σεβασμό και εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό του. Όχι μόνον οι χριστιανοί της Αντιόχειας, αλλά και οι Μικρασιάτες και οι Ρωμαίοι. Ωστόσο, όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός εξαπέλυσε διωγμό εναντίον των χριστιανών, ο Ιγνάτιος οδηγήθηκε αλυσοδεμένος στη Ρώμη, αφού τον πέρασαν από αρκετές πόλεις της Μικράς Ασίας και της Μακεδονίας. Ο σκοπός των διωκτών του ήταν να εκφοβίσουν τους χριστιανούς, οι οποίοι έβλεπαν τον αγαπημένο τους Επίσκοπο να βαδίζει προς το μαρτύριο. Παρ’ όλα αυτά, η παρουσία του Ιγνατίου δυνάμωνε την πίστη των χριστιανών και προκαλούσε θαυμασμό στους ειδωλολάτρες.

Στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, ο Ιγνάτιος έγραψε 7 επιστολές στους χριστιανούς διαφόρων πόλεων, στις οποίες περιέχονται σημαντικές οδηγίες και συμβουλές. Επίσης, δίνουν πολλές πληροφορίες για το πώς ζούσαν οι πρώτοι χριστιανοί. Όταν τελικά έφτασε στη Ρώμη, τον οδήγησαν στο Κολοσσαίο, για να τον κατασπαράξουν τα άγρια θηρία. Πριν το τέλος του είπε: «Είμαι ένας σπόρος σιταριού του Κυρίου μου, που τα δόντια των λιονταριών θα αλέσουν για να γίνω καθαρό ψωμί».

2β. Άγάπη, Ειρήνη, Χιονία

Οι τρεις αδελφές η Αγάπη, η Ειρήνη και η Χιονία, ζούσαν στη Θεσσαλονίκη και έγιναν χριστιανές στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Όταν ο Διοκλητιανός εξέδωσε διάταγμα τον Φεβρουάριο του 303 μ.Χ., που απαγόρευε τη χρήση και κατοχή χριστιανικών βιβλίων και κειμένων, οι τρεις αδελφές έκρυψαν τα βιβλία που είχαν και κατέφυγαν σε «όρος υψηλό» κοντά στη Θεσσαλονίκη, πιθανώς στον Χορτιάτη.

Μετά από έναν περίπου χρόνο, κάποιος απεσταλμένος του αυτοκράτορα ανακάλυψε τα τρία κορίτσια στο ερημικό καταφύγιό τους. Αφού τις συνέλαβε, τις οδήγησε για ανάκριση μπροστά στον διοικητή της Μακεδονίας (στη Θεσσαλονίκη). Η κατηγορία ήταν ότι «δεν θέλουν να φάνε από το ειδωλόθυτο». Από τα πρακτικά της δίκης αυτής που διασώθηκαν, βλέπουμε ότι οι τρεις νέες έδιναν απαντήσεις που προκαλούσαν κατάπληξη για το θάρρος και την αποφασιστικότητά τους. Ο διοικητής ντροπιασμένος και οργισμένος διέταξε να ριχτούν στην πυρά.

Σήμερα, μετά τις έρευνες που έχουν γίνει, ο τόπος του μαρτυρίου τους τοποθετείται με ασφάλεια στη θέση του 59ου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης (όπου έχει ιδρυθεί ναός αφιερωμένος στη μνήμη τους εντός του προαυλίου), δίπλα στην Παναγία Φανερωμένη. Η μνήμη τους εορτάζεται στις 16 Απριλίου.

2γ. Λογγίνος ο εκατόνταρχος

Ο Λογγίνος ήταν εκείνος ο Ρωμαίος αξιωματικός που κέντρισε την πλευρά του Ιησού στον Σταυρό, για να βεβαιωθεί ότι ήταν νεκρός. Μετά τα συγκλονιστικά γεγονότα της Σταύρωσης και της Ανάστασης, ο Λογγίνος πίστεψε στη θεότητα του Ιησού, εγκατέλειψε τον Ρωμαϊκό στρατό και επέστρεψε στη γενέτειρά του, την Καππαδοκία, όπου κήρυττε την πίστη στον Χριστό.

Τότε, εκδόθηκε ένταλμα από τον Πόντιο Πιλάτο για τη σύλληψη και την εκτέλεσή του και στάλθηκαν δύο στρατιώτες στην Καππαδοκία. Ο Λογγίνος άκουσε για τους στρατιώτες και χωρίς να αποκαλύψει ποιος είναι, τους φιλοξένησε στο σπίτι του σαν αγαπημένους φίλους. Το βράδυ εκείνο προσευχήθηκε, παρηγόρησε τους φίλους και τους συγγενείς του και το πρωί αποκάλυψε την ταυτότητά του στους στρατιώτες.

Εκείνοι, έκπληκτοι και με μεγάλη θλίψη στην ψυχή, εκτέλεσαν την εντολή του Πιλάτου και τον αποκεφάλισαν. Η Εκκλησία γιορτάζει τον μάρτυρα στις 16 Οκτωβρίου.

3. Το τέλος των διωγμών και η εξάπλωση του Χριστιανισμού

3α. Ένας χριστιανός ρωμαίος αυτοκράτορας: Ο Μέγας Κωνσταντίνος

Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε στη Νίσσα της σημερινής Σερβίας το 274 μ.Χ. Πατέρας του Κωνσταντίνου ήταν ο Κωνστάντιος ο Χλωρός, Καίσαρας της Γαλατίας, και μητέρα του η Ελένη, ήταν Ελληνίδα Μικρασιάτισσα, με καταγωγή από την πόλη Δρέπανο στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας. Ύστερα από τον θάνατο του πατέρα του, ο Κωνσταντίνος ανακηρύχθηκε από τον στρατό διάδοχός του. Χρειάστηκε όμως να κάνει πολλούς πολέμους για να εδραιώσει τη θέση του. Κυβέρνησε από το 306 έως το 337. Η μητέρα του ήταν πάντοτε μαζί του και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάδοση του Χριστιανισμού.

Ως Αυτοκράτορας, ο Κωνσταντίνος θέσπισε πληθώρα διοικητικών, οικονομικών, κοινωνικών και στρατιωτικών μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση της αυτοκρατορίας. Ο Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό. Αν και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ως παγανιστής, κατά πολλές πηγές εγκολπώθηκε τη χριστιανική πίστη λίγο πριν τον θάνατό του, βαπτιζόμενος από τον Ευσέβιο της Καισαρείας.

3β. «Εν τούτω νίκα»

Η κρίσιμη μάχη για την επικράτηση του Κωνσταντίνου θα δινόταν στη Μουλβία γέφυρα του ποταμού Τίβερη, στην Ιταλία. Ο αντίπαλος του Κωνσταντίνου, ο Μαξέντιος, είχε τετραπλάσιες δυνάμεις. Αλλά ο Κωνσταντίνος δεν έχασε το θάρρος του. Ο ίδιος διηγήθηκε ότι μια μέρα του 312 μ.Χ. είδε ξαφνικά στον ουρανό ένα φωτεινό σταυρό με την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ», που σημαίνει «με αυτό να νικήσεις» ή «μέσα από αυτό θα νικήσεις». Η έκπληξη που ένιωσε ήταν μεγάλη.

Την ίδια νύχτα, είδε στον ύπνο του τον Χριστό να τον ενθαρρύνει. Όταν ξύπνησε, με εντολή του, ετοιμάστηκε ένα λάβαρο που το κοντάρι του κατέληγε σε σταυρό. Πάνω σ’ αυτό έβαλαν και ένα χρυσό στεφάνι με το μονόγραμμα του Χριστού. Κάτω απ’ αυτό κρέμασαν ένα πολύτιμο τετράγωνο ύφασμα με τις εικόνες του αυτοκράτορα και των γιων του. Ο ενθουσιασμός των χριστιανών στρατιωτών, όταν είδαν το λάβαρο, ήταν μεγάλος. Στη μάχη νίκησε ο Κωνσταντίνος, ο οποίος από τη στιγμή εκείνη στράφηκε οριστικά στον Χριστιανισμό.

Τότε πρωτοεμφανίστηκε η λέξη λάβαρο (labarum) στο οποίο εικονίστηκε το 'Χριστόγραμμα', ο συνδυασμός του Χ­Ρ (Χριστός). Από εκείνη την εποχή, έγινε κοινό σύμβολο του Χριστιανισμού.

3γ. Το διάταγμα των Μεδιολάνων

Ένα από τα πρώτα έργα του Κωνσταντίνου, μόλις ανέλαβε τη διοίκηση του κράτους με τον Λικίνιο, ήταν το Διάταγμα των Μεδιολάνων (Μιλάνο), το 313 μ.Χ. Μ’ αυτό το διάταγμα δινόταν στον καθένα το δικαίωμα να ακολουθεί όποια θρησκεία ήθελε (ανεξιθρησκία). Έτσι τερματίζονταν οριστικά οι διωγμοί κατά των χριστιανών. Όταν το 323 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος έγινε αυτοκράτορας σε ολόκληρο το ρωμαϊκό κράτος, προστάτεψε με πολλούς τρόπους τον Χριστιανισμό:

• επέστρεψε στους χριστιανούς τους ναούς και τις περιουσίες τους που είχαν δημευτεί την περίοδο των διωγμών
• καθιέρωσε την Κυριακή ως ημέρα γιορτής και αργίας
• έκτισε ναούς στην καινούρια πρωτεύουσα
• καταπολέμησε τις αιρέσεις κ.ά.

Με το διάταγμα νομιμοποιήθηκε η χριστιανική Εκκλησία ως «επιτρεπόμενη θρησκεία» (Religio licita), οι οπαδοί της οποίας έπρεπε να προσεύχονται στον δικό τους θεό για την ευτυχία του κράτους. Με αυτή την κίνηση ο Κωνσταντίνος δεν έκανε το Χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της Αυτοκρατορίας, απλώς εγγυήθηκε την ανοχή του κράτους απέναντι στους χριστιανούς και όλες τις λοιπές θρησκείες που ζούσαν στη σκιά των ειδωλολατρών. Παρόλο που το διάταγμα ίσχυε, οι διωγμοί σταμάτησαν μόνο όταν ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας (324) και αφότου η Πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη (Νέα Ρώμη). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι χριστιανοί να μην κρύβονται και κατά συνέπεια να μην χρησιμοποιούν τις κατακόμβες ως μέρος για να κρύβονται και να τελούν τις θρησκευτικές τους τελετές.

Ο Ευσέβιος Καισαρείας διασώζει το περιεχόμενο του εγγράφου του Λικίνιου προς τον έπαρχο της Βιθυνίας, με το οποίο, του ανακοινώνει τις αποφάσεις που έλαβαν στα Μεδιόλανα ο ίδιος και ο Κωνσταντίνος.

«Εδώ και πολύν καιρό, έχοντας αποφασίσει ότι δεν πρέπει να απορρίπτεται η ελευθερία της θρησκείας και πως πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στη βούληση του καθενός να υπηρετεί τα θεία πράγματα σύμφωνα με την προαίρεσή του, παραγγείλαμε στους χριστιανούς να φυλάνε την πίστη της θρησκείας τους…

Όταν εγώ, ο Αύγουστος Κωνσταντίνος, κι εγώ, ο Αύγουστος Λικίνιος, με καλούς οιωνούς ήρθαμε στα Μεδιόλανα και συζητήσαμε όλα όσα αφορούν την ωφέλεια του δημοσίου, ανάμεσα στα άλλα μέτρα που κρίναμε ότι θα είναι επωφελή σ’ όλους από πολλές απόψεις, αποφασίσαμε κατά πρώτο και κύριο λόγο να διατάξουμε να εξασφαλιστεί η τιμή και ο σεβασμός προς το Θείο, δηλαδή να δώσουμε και στους χριστιανούς και σ’ όλους την ελευθερία να ακολουθήσουν όποια θρησκεία θέλουν, έτσι ώστε, όποια κι αν είναι η θεότητα και η ουράνια δύναμη, να μπορέσει να είναι ευμενής και σε μας τους ίδιους και στους υπηκόους μας…

Ήταν λοιπόν φυσικό να θεωρήσουμε καλό να εκδώσουμε αυτή τη διαταγή, για να αφαιρεθούν εντελώς οι όροι που υπήρχαν σε προηγούμενα έγγραφα σχετικά με τους χριστιανούς, όροι οι οποίοι ήσαν σκληροί και ξένοι στην πραότητά μας».

4. Γιορτές μνήμνης, τόποι λατρείας

4α. Ο ναός της Αναστάσεως της Ιερουσαλήμ

Ο ναός της Αναστάσεως της Ιερουσαλήμ λέγεται και ναός του Παναγίου Τάφου και βρίσκεται στη χριστιανική συνοικία της παλαιάς πόλης της Ιερουσαλήμ. Ο ναός θεωρείται ότι βρίσκεται στη θέση του Γολγοθά, του λόφου πάνω στον οποίο σταυρώθηκε και τάφηκε ο Ιησούς Χριστός. Ο ναός χτίστηκε από την Αγία Ελένη, τη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. και περιλαμβάνει τον Πανάγιο Τάφο μαζί με τον Γολγοθά. Με το πέρασμα των χρόνων, υπέστη πολλές φθορές και καταστροφές. Το 1958, Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Αρμένιοι άρχισαν, όλοι μαζί, την αποκατάσταση και συντήρησή του. Το 2017 ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του μνημείου (ιερό κουβούκλιο) που καλύπτει τον Πανάγιο Τάφο. 

4β. Η γιορτή Κωνσταντίνου και Ελένη

Ο Μέγας Κωνσταντίνος τιμούσε ιδιαίτερα τη μητέρα του. Της έδωσε τον τίτλο της Αυγούστας (στα λατινικά σημαίνει ένδοξη), έβαλε τη μορφή της πάνω σε νομίσματα και έδωσε το όνομά της σε μία πόλη της Βιθυνίας. Η Ελένη έκτισε πολλές Εκκλησίες: στη Ρώμη (του Τιμίου Σταυρού), στην Κωνσταντινούπολη (των Αγίων Αποστόλων), στη Βηθλεέμ (βασιλική της Γεννήσεως) και στο Όρος των Ελαιών (βασιλική της Γεθσημανή). Η πιο σεβαστή προσφορά της στον Χριστιανισμό έγινε όταν το 326 μ.Χ. πήγε στην Ιερουσαλήμ, όπου «μὲ μέγαν κόπον καὶ πολλὴν ἔξοδον καὶ φοβερίσματα ηὗρεν τὸν τίμιον σταυρὸν καὶ τοὺς ἄλλους δύο σταυροὺς τῶν ληστῶν», όπως γράφει ο Κύπριος χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς. Οι Βυζαντινοί τιμούσαν ιδιαίτερα τον Μέγα Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Έτσι, άρχισαν να τους απεικονίζουν μαζί, να κρατούν ανάμεσά τους τον Σταυρό. Η Εκκλησία τούς ανακήρυξε ισαποστόλους και η μνήμη τους τιμάται στις 21 Μαΐου.

4γ. Η γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού

Ο λαός, όταν έμαθε πως βρέθηκε ο Σταυρός, θέλησε να τον δει και να τον προσκυνήσει. Γι’ αυτό, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων τον ύψωσε μέσα στον ναό, ενώ ο κόσμος έκλαιγε από χαρά. Η Αγία Ελένη φρόντισε να χτιστεί στον τόπο εκείνο ο ναός της Αναστάσεως και να τοποθετηθεί μέσα του ο Σταυρός. Μετά από χρόνια, οι Πέρσες κυρίεψαν την Ιερουσαλήμ. Μαζί με άλλα λάφυρα πήραν στη χώρα τους και τον Τίμιο Σταυρό. Αυτή η προσβολή ήταν σαν αγκάθι στις καρδιές των χριστιανών, μέχρι τη στιγμή που ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ηράκλειος νίκησε τους Πέρσες, πήρε πίσω τον Τίμιο Σταυρό και τον έφερε στην Κωνσταντινούπολη, το 628 μ.Χ. Εκεί, ο Σταυρός υψώθηκε και πάλι μπροστά στον λαό, που παρακολουθούσε με ευλάβεια και συγκίνηση. Όλα αυτά τα θυμούνται οι χριστιανοί στις 14 Σεπτεμβρίου, τη μέρα δηλαδή της γιορτής της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού.

4δ. Έθιμα της γιορτής

Την ημέρα της γιορτής της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, ο ιερέας μοιράζει στους πιστούς κλαδάκια βασιλικού γιατί –κατά την παράδοση– η Αγία Ελένη βρήκε τον Σταυρό του Χριστού σε ένα χώρο που ήταν κατάφυτος από βασιλικούς. Γι’ αυτό και ο βασιλικός λέγεται σταυρολούλουδο. Με αυτόν τον βασιλικό και με τον αγιασμό της ημέρας, οι νοικοκυρές συνήθιζαν να φτιάχνουν το προζύμι της χρονιάς. Λένε για τον βασιλικό:

«Βασιλικός κι αν μαραθεί
Κι αν γείρουν τα κλωνιά του
Ρίξε νερό στη ρίζα του
Να’ ρθει στα πρωτινά του».

Καθώς το φθινόπωρο είναι περίοδος που πλησιάζει η σπορά, οι πιστοί στέλνουν στην Εκκλησία πολυσπόριο, ένα μείγμα δηλαδή, απ’ όλα τα είδη των σπόρων, για να λειτουργηθούν και να ευλογηθούν. Επίσης, ο Σεπτέμβριος ονομάζεται και «Σταυριώτης». Τη μέρα αυτή οι ναυτικοί σταματούν τα μακρινά ταξίδια, όπως συμβουλεύει και η κοινή παροιμία: «Του Σταυρού σταύρωνε και δένε ή του Σταυρού κοίτα και τ’ άι­ Γιωργιού ξεκοίτα». Άλλη παροιμία λέει: «Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε». 

Επανάληψη ενότητας